Hoe Europese initiatieven de toekomst van jongeren op het hele continent vormgeven.

Dit artikel maakt deel uit van ons project over een Europese identiteit 

Elk jaar pakken duizenden jonge Europeanen hun koffers, enthousiast om in het buitenland te studeren, werken of vrijwilligerswerk te doen. Hoe ze dat doen? Via de mobiliteitsprogramma’s van de Europese Unie (EU). Misschien heb je wel eens gehoord van Erasmus+, waarmee jongeren een semester of een jaar in een ander land kunnen studeren. Maar veel meer andere programma’s die jonge Europeanen kunnen helpen, zijn iets minder bekend. Als je je ooit hebt afgevraagd hoe, wanneer en voor welke programma’s je je kunt aanmelden en hoe de EU-instellingen ze ondersteunen en financieren, lees dan verder!

Jongeren en mobiliteit zijn allebei zeer belangrijke concepten voor de EU, zoals blijkt uit de EU-strategie voor jongeren. Mobiliteit wordt dan ook aangemoedigd door middel van financiering en logistieke ondersteuning. In het Meerjarig Financieel Kader (MFK) 2021-2027 heeft de Commissie meer dan 27 miljard euro uitgetrokken voor Erasmus+ en het Europees Solidariteitskorps (ESC). Zij heeft nog veel meer projecten gesteund, waardoor jonge EU-burgers kunnen verhuizen, nieuwe talen kunnen leren en onvergetelijke ervaringen kunnen opdoen in het buitenland. Dit bevordert de Europese geest, burgerschap en identiteit en draagt bij aan het beeld van de EU als een ruimte van kansen, eenheid en culturele uitwisseling. Maar hoewel dit beeld deelnemers en beleidsmakers aanspreekt, kan het elitair of ontoegankelijk lijken voor mensen die te maken hebben met belemmeringen op het gebied van mobiliteit en derde landen.

Dit artikel onderzoekt de rol van de EU in het bevorderen van jongerenmobiliteit, de beschikbare programma’s, hun verband met de Europese identiteit en praktische tips van een (deze!) ervaren reizigster.

De inzet van de EU voor mobiliteit

Terwijl het jeugdbeleid voornamelijk in handen is van de EU-lidstaten met beleid op het gebied van werkgelegenheid en onderwijs, ondersteunt de EU jongeren op verschillende beleidsterreinen door middel van banen, stages, traineeships en mobiliteitsprogramma’s, zoals het ESC of de Jeugdbeleidsdialogen.

De inzet van de EU voor jongeren komt tot uiting in de EU-strategie voor jongeren (2019-2027), die in 2018 op voorstel van de Commissie is goedgekeurd door de Raad van de EU. De samenwerking met jongeren is erop gericht het potentieel van jongeren te maximaliseren, de participatie van jongeren in het democratische leven te bevorderen, sociaal en maatschappelijk engagement te ondersteunen en ervoor te zorgen dat alle jongeren over de middelen beschikken om effectief en succesvol aan de samenleving deel te nemen.

De strategie heeft vier algemene doelstellingen. Ten eerste om jongeren “architecten” van hun eigen leven te laten worden, hun professionele ontwikkeling en groei te ondersteunen en hun weerbaarheid op te bouwen. Ten tweede, deze jongeren uit te rusten met de middelen om actieve burgers, actoren van solidariteit en positieve verandering te worden. Ten derde, het jeugdbeleid verbeteren op het vlak van werkgelegenheid, onderwijs, gezondheid en sociale inclusie. Ten slotte, werken aan de uitbanning van armoede en discriminatie onder jongeren. Om dit te bereiken is de Raad overeengekomen om op drie fronten op te treden: in gesprek gaan (via de EU Jongerendialoog en de Jeugdbeleidsdialoog), verbinden (met Erasmus+ en ESC), en mondig maken (via de Europese Jeugdwerkagenda).

De Strategie specificeert dat alle Europese Jeugdbeleidsacties geworteld moeten zijn in het internationale systeem van mensenrechten. Dit omvat de toepassing van de beginselen van gelijkheid, non-discriminatie, inclusie en participatie. De strategie herhaalt ook het engagement voor een tweeledige aanpak, zowel het implementeren van specifieke jongereninitiatieven op Europees, nationaal en lokaal niveau als het mainstreamen van sectoroverschrijdende initiatieven.

Het belang van jongeren voor de EU wordt bevestigd door de nieuwe Commissie, die eind 2024 startte. Dit wordt weerspiegeld in de rol van twee commissarissen: Roxana Minzatu (Roemenië), verantwoordelijk voor sociale rechten en vaardigheden, kwaliteitsbanen en paraatheid, en Glenn Micallef (Malta), verantwoordelijk voor intergenerationele rechtvaardigheid, jeugd, cultuur en sport. De betrokken directoraten-generaal (DG’s) zijn DG EAC, voor onderwijs, jeugd, sport en cultuur, en DG EMPL, directoraat-generaal voor werkgelegenheid, sociale zaken en inclusie. De Commissie Von Der Leyen II heeft de nadruk gelegd op de strategische prioriteit om jongeren te ondersteunen, door te werken aan de bescherming van de rechten van minderheden, Erasmus+ te versterken en beleidsdialogen over jongeren te organiseren.

De beleidsrelevantie van jongeren wordt aangevuld door de financiering van mobiliteitsprojecten voor jongeren in het MFK 2021-2027. De EU-begroting voor zeven jaar heeft verschillende rubrieken, die verschillende beleidslijnen en programma’s financieren. De tweede rubriek, voor mensen, sociale cohesie en waarden, bevat de investeringen voor Erasmus+ en ESC, met respectievelijk € 26,51 miljard en € 1,01 miljard.

Programma’s en tips

Het handigste hulpmiddel voor het vinden van mogelijkheden in de EU is de Europese jongerensite, ontworpen door de Europese Commissie om alle initiatieven, evenementen en middelen voor jongeren tot 35 jaar te verzamelen en beschikbaar te stellen in alle talen van de EU.

In de sectie EU-initiatieven vind je de ESC, Discover EU, Jonge Journalisten in Europa, EU Jongerendialoog, Erasmus+, Europese Jeugdweek en Eures. In dit volgende deel gaan we dieper in op de verschillende initiatieven en wat ze inhouden.

Europees Solidariteitskorps (ESC)

ESC is een project dat jongeren (18-30) helpt om deel te nemen aan positieve sociale initiatieven in hun eigen land of in het buitenland. Deelnemers kunnen deelnemen aan solidariteitsprojecten en vrijwilligerswerk op het gebied van humanitaire hulp, voor een periode van twee weken tot twaalf maanden. Het programma is beschikbaar in alle EU-landen, maar ook in de landen van het Oostelijk Partnerschap, de zuidelijke buurlanden van de EU en de kandidaat-lidstaten van de EU. De projecten zijn divers en omvatten het ontwikkelen van vaardigheden in projectmanagement, communicatie, schrijftaken en niet-formeel onderwijs in bedrijven, NGO’s en overheidsinstellingen. Enkele voorbeelden zijn werken met duurzaamheid, jeugdwerk, dieren, kinderen of mensen met een handicap. Deelnemers aan een ESC-project krijgen accommodatie, een vergoeding voor reistickets en een maandelijkse toelage voor boodschappen en levensstijl.

De aanvraagprocedure wordt goed uitgelegd in het jongerenportaal. Het vereist een grondige analyse van de beschikbare projecten, een CV en meestal een motivatiebrief of een andere schriftelijke vorm. Net als bij een sollicitatie word je gevraagd voor een gesprek en mogelijk een schriftelijke opdracht.

Discover EU

Discover EU is een wedstrijd waarbij 18-jarigen de kans krijgen om door Europa te reizen. De prijs is een cumulatief ticket, gefinancierd door Erasmus+, dat een maand lang gebruikt kan worden in treinen door heel Europa. Aanvragen kunnen twee keer per jaar worden ingediend, voor personen van 17 en 18 jaar oud en het proces omvat het beantwoorden van vijf vragen over de EU. De selectie staat open voor burgers van lidstaten van de EU, maar ook voor burgers uit IJsland, Liechtenstein, Noord-Macedonië, Noorwegen, Servië en Turkije.

Jongerenbeleidsdialogen

De beleidsdialoog is een mechanisme om jongeren de kans te geven hun standpunten over EU-beleidsinitiatieven en wetgevingsvoorstellen kenbaar te maken door ruimte te bieden voor interactie met commissarissen, met de bedoeling ideeën van jongeren uit de eerste hand te integreren in de politieke agenda van de EU. Deelnemers worden voornamelijk uitgenodigd door de commissarissen op basis van hun achtergrond en functie. De nieuwe Commissie bevestigt haar betrokkenheid bij jongeren en heeft beloofd 27 beleidsdialogen te houden in de eerste 100 dagen na haar oprichting.

EU-jongerendialoog

De Jongerendialoog is een soortgelijk dialoogmechanisme tussen jongeren en beleidsmakers van de Raad van de EU. Het heeft een hoofdonderwerp van discussie voor werkcycli van 18 maanden, volgens de Raad, en de deelnemers werken aan een specifiek beleidsterrein. De laatste, die eindigde in december 2024, had als onderwerp “We hebben de jeugd nodig”, volledig in lijn met de drie belangrijkste kerngebieden van de strategie. Het is mogelijk om deel te nemen aan het initiatief als organisatie of als individu, door een aanvraag in te dienen bij de Nationale Jeugdraad (NJR). De aanvraag moet volgens de nationale richtlijnen naar de nationale bevoegde persoon worden gestuurd. Je kunt zien wie dat is op deze lijst.

Jonge journalisten in Europa (JJE)

JJE is een project voor jonge journalisten om artikelen en podcasts in te sturen en deel te nemen aan een samenwerkingsverband van experts. De inhoud wordt vervolgens gepubliceerd in het Europese jongerenportaal. Het doel is om jonge stemmen te betrekken bij de EU. De laatste beschikbare bijdragen gaan over duurzaamheid, feminisme en AI, dus er is voor iedereen wel iets te lezen! Het project wordt jaarlijks uitgevoerd en de aanvraagprocedure sluit meestal eind oktober van het voorgaande jaar.

Erasmus+

Erasmus+ is het EU-programma voor onderwijs, opleiding, jeugd en sport. Hoewel het vooral bekend staat om de studie-uitwisselingen, biedt het ook mogelijkheden voor jongeren, studenten, jongerenwerkers, stagiairs, personeel en volwassen lerenden. Aanvragen om deel te nemen aan een uitwisseling om in het buitenland te studeren, stage te lopen of een scriptie te schrijven, moeten worden onderzocht op de website van de universiteit of referentie-instelling, waarbij de procedure en aanvraagprocedures moeten worden gevolgd. Het Erasmus+ behelst een beurs die de deelnemer financieel ondersteunt en een online platform voor het leren van talen. De universiteit biedt meestal meer mogelijkheden voor financiering, afhankelijk van de sociaaleconomische achtergrond van de deelnemer.

Europese Week van de Jeugd

De Jeugdweek is een evenement van een week met workshops en activiteiten voor jongeren. Het wordt om de twee jaar georganiseerd door de Europese Commissie om de betrokkenheid, participatie en het actief burgerschap van jongeren in heel Europa en daarbuiten te vieren en te bevorderen. De laatste was in 2024 met het thema “Democratie en Europese verkiezingen”, en de volgende zal in 2026 zijn.

Eures

Tot slot is Eures een zeer nuttige bron: het is het werkgelegenheidsportaal voor beroepsmogelijkheden in Europa, voor zowel werkzoekenden als werkgevers. Als werkzoekende kun je functies in de hele EU bekijken, praktische informatie krijgen over de levensstandaard in verschillende landen en deelnemen aan de Europese online banendagen. Als werkgever krijgt u de mogelijkheid om in de hele EU mensen aan te werven via één enkel platform.

Naast de mogelijkheden die door de Commissie worden gefinancierd, heeft het Europees Parlement ook een jongerenhub, met mogelijkheden voor studiebezoeken, onlinedialogen en evenementen om meer inzicht te krijgen in het functioneren van de instelling.

EU Mobiliteit en Europese Identiteit

Na een overzicht te hebben gegeven van de vele programma’s die vandaag bestaan, onderzoekt dit deel van het artikel hoe mobiliteitsprojecten een gevoel van Europese identiteit bevorderen.

Mobiliteitsprogramma’s voor jongeren zijn krachtige instrumenten voor de EU om een Europese geest en een gedeelde identiteit voor haar burgers te cultiveren. Initiatieven zoals Erasmus+ en het Europees Solidariteitskorps creëren mogelijkheden voor culturele uitwisseling en wederzijds respect en begrip tussen deelnemers. Door in contact te komen met verschillende levensstijlen, talen en tradities, kunnen deelnemers aan de programma’s een diepere waardering ontwikkelen voor de gedeelde waarden die Europa verenigen en de diversiteit binnen de EU begrijpen.

De programma’s zijn meer dan alleen een reis of een opleiding; ze cultiveren een collectieve Europese geest door inclusiviteit, democratie en solidariteit te bevorderen. Interactie met leeftijdsgenoten van verschillende achtergronden kan ook helpen om stereotypen te elimineren en een omgeving van wederzijds respect te bevorderen. Veel deelnemers keren terug naar huis als trotse ambassadeurs van deze waarden en dragen zo bij aan een sterker gevoel van eenheid en een gezamenlijk doel in de hele EU.

De EU is trots op de toegankelijkheid van haar programma’s, omdat ze via beurzen jongeren uit alle sociaaleconomische achtergronden probeert te bereiken. Hoewel de financiering ervoor zorgt dat veel mogelijkheden financieel haalbaar zijn, leren de ervaringen de deelnemers ook om zich aan te passen en te gedijen in een nieuwe omgeving.

Bovendien bieden deze programma’s tastbare voordelen, zoals het leren van talen, carrièreontwikkeling en persoonlijke groei. Door deel te nemen aan grensoverschrijdende samenwerking zien deelnemers uit de eerste hand het belang van Europese solidariteit bij het aanpakken van mondiale uitdagingen, vooral in de projecten van het Europees Solidariteitskorps.

Uiteindelijk veranderen de mobiliteitsprogramma’s van de EU het idee van Europa van een politieke constructie in een geleefde realiteit, een ruimte van gedeelde waarden, leren, kansen en erbij horen. Door deze ervaringen belichamen jongeren en dragen ze bij aan de levendige, onderling verbonden Europese identiteit die de kern vormt van de visie van de EU en die de EU met moeite heeft verspreid. De strijd komt voort uit sterke nationale banden, ongelijke toegang tot mobiliteitsprogramma’s, een beperkt bereik buiten stedelijke en hoogopgeleide jongeren, communicatieproblemen en de opkomst van eurosceptische verhalen. Daarnaast hebben taalbarrières, een zwakke Europese burgerschapsvorming, geografische verschillen en trage reacties op crises (bekijk ons artikel over natuurrampenbeheer) het gevoel van Europese saamhorigheid verder belemmerd, waardoor mobiliteitsprogramma’s essentieel zijn om de EU van een abstract concept om te vormen tot een doorleefde ervaring.

Oproep tot actie

Tot slot wil ik zowel jonge Europeanen als de EU, in het bijzonder de Commissie, constructief advies en suggesties geven over hoe de programma’s kunnen worden verbeterd.

Jonge Europeanen: als iemand die van deze mogelijkheden gebruik heeft gemaakt, moedig ik je aan om al je mogelijkheden te verkennen en je voor deze programma’s aan te melden, omdat ze je onschatbare ervaringen, internationale vrienden en nieuwe kansen zullen geven. Deze mobiliteitsprogramma’s kunnen je carrière en identiteit vormgeven en helpen om een Europees netwerk op te bouwen. Als iemand die naar Nederland en Spanje is gereisd dankzij de vele mogelijkheden die de EU biedt, kan ik jullie allemaal, jonge Europeanen, alleen maar aanraden om er gebruik van te maken en naar het buitenland te gaan!

Het lijkt misschien overbodig, maar mijn beste advies bij het aanmelden voor deze programma’s is om zoveel mogelijk informatie te zoeken over het programma en het project waaraan je wilt deelnemen. Doe de aanvraag van tevoren en met precisie en aandacht en raak niet ontmoedigd als de selectie moeilijker blijkt te zijn dan verwacht. Geef niet op, ga door met solliciteren en ga op je Europese avontuur!

Doe tijdens je verblijf in het buitenland alle mogelijke activiteiten, maak gebruik van de taallessen, ontmoet zoveel mogelijk mensen en ga uit je comfortzone om de verandering te omarmen. Het is ook belangrijk om jezelf niet te stressen. Het kan gebeuren dat je slechte dagen hebt of dat je je niet (meteen) thuis voelt in een nieuwe stad of een nieuw land – het hoort gewoon bij het proces. Zoek contact met de beschikbare collega’s of supervisors.

Voor de EU moeten de inspanningen gericht zijn op het verbeteren van de toegankelijkheid en de inclusiviteit van de programma’s, en op het vergroten van hun zichtbaarheid.

Ten eerste moeten deze programma’s toegankelijk zijn voor deelnemers met alle achtergronden, maar helaas is dit niet altijd het geval. Het doel is om gelijke deelname voor iedereen te garanderen, daarom worden Erasmus+ beurzen bepaald op basis van het land van bestemming. Daarnaast bieden instellingen extra financiële steun, maar dit garandeert niet altijd dat alle jongeren kunnen deelnemen. De financiering blijft te laag om een comfortabele levensstandaard te garanderen in landen met hogere kosten, vooral omdat de prijzen blijven stijgen. Als gevolg daarvan moeten deelnemers vaak werken of geld lenen, wat niet nodig zou moeten zijn als het doel echt is om het programma voor iedereen toegankelijk te maken. Daarom moet de Commissie de financiering die aan de deelnemers aan de projecten wordt gegeven regelmatig herzien om rekening te houden met de inflatie, het land van herkomst en uitwisseling, en de levensstatus. De financiële bijdrage, die van vitaal belang is voor de deelnemers, moet worden aangepast zodat iedereen kan deelnemen aan deze projecten.

Ten tweede, terwijl sommige van deze programma’s algemeen bekend zijn, zoals Erasmus+, zijn anderen alleen bekend bij experts of bij mensen die er toevallig op gestuit zijn. De EU moet werken aan een betere verspreiding en zichtbaarheid van deze initiatieven, op internationaal, nationaal en lokaal niveau. Het publieksbereik kan worden vergroot door middel van berichtgeving in de sociale media en presentaties in middelbare scholen, jongeren- en onderwijscentra.

Kortom, de mobiliteitsprogramma’s van de EU zijn een poort naar eindeloze mogelijkheden voor jongeren om te groeien, contacten te leggen en bij te dragen aan het creëren van een gedeelde Europese identiteit. Door de toegankelijkheid, zichtbaarheid en ondersteuning te verbeteren, kan de EU ervoor zorgen dat deze waardevolle ervaringen elke jongere op het hele continent bereiken. Dus, waag de sprong, verken, leer en maak deel uit van de bruisende Europese gemeenschap die onze toekomst vormgeeft. De reis begint bij jou!

Valeria Santi heeft een master in Europees beleid van de Universiteit van Amsterdam en een bachelor in politicologie van de Universiteit van Bologna, met een specialisatie in internationale betrekkingen.

Beeld: Shutterstock