Het herkennen van framing.

Taal gebruiken we elke dag om te communiceren, boodschappen over te dragen en beelden op te roepen. Woorden dragen niet alleen hun eigen betekenis, maar worden ook altijd in een bepaalde context gebruikt. Denk bijvoorbeeld aan ‘een warm bad’ tegenover ‘een koude douche’. Dergelijke uitdrukkingen roepen verschillende gevoelens en associaties op. Deze connotaties kunnen bewust worden ingezet om een boodschap op een bepaalde manier over te brengen. Dit noemen we framing. Framing gebeurt vaak subtiel en beïnvloedt hoe we informatie verwerken en begrijpen. Juist in een tijd waarin informatie ons continu bereikt, is het van groot belang om framing te herkennen en kritisch naar berichtgeving te kijken. Taal bepaalt immers ons wereldbeeld. In dit artikel lees je wat framing is en hoe je het herkent.

Wat is framing?

Framing is een communicatietechniek waarbij informatie bewust wordt gepresenteerd binnen een bepaald perspectief of raamwerk. Volgens de Dikke van Dale is framing ‘het zich bedienen van inventief verwoorde, sterk vereenvoudigde beelden om zijn mening ingang te doen vinden’. In eenvoudigere woorden: framing beïnvloedt hoe je een boodschap interpreteert door de keuze van woorden, beelden en context. Hierbij worden bepaalde aspecten van een boodschap benadrukt, terwijl andere juist worden weggelaten. Framing is dus een effectieve overtuigingstechniek. Framing gaat niet per se over onjuiste informatie, maar kan wel misleidend zijn als het informatie eenzijdig belicht of emoties een bepaalde richting op stuurt.

Een ander begrip dat belangrijk is in de context van framing is discours. Framing sluit namelijk vaak aan bij bestaande discoursen. De term discours verwijst naar de verzameling van alles wat over een onderwerp is gezegd of geschreven, inclusief de taal, begrippen en beelden die daarbij worden gebruikt. Een discours schept vaak een bepaald beeld van de wereld. Een voorbeeld hiervan is het koloniale discours, dat de laatste jaren veel aandacht krijgt. Historisch gezien werd het Westen in dit discours gepresenteerd als een symbool van vooruitgang en beschaving. Termen zoals ‘ontwikkelingslanden’, ‘derde wereld’ en ‘blank’ passen binnen dit koloniale discours. Hoewel het koloniale tijdperk officieel voorbij is, blijven de frames en beelden die ermee gepaard gaan voortleven. Het gebruik van dergelijke termen draagt vandaag de dag nog steeds een specifieke boodschap en lading, zelfs als de context is veranderd.

Hoe herken je framing?

Framing herkennen begint bij kritisch kijken en luisteren. Het is belangrijk om bewust te zijn van hoe een boodschap wordt overgedragen. Welke woorden worden gebruikt en welke lading hebben die? Let daarbij op of de woorden een positieve, of juist negatieve connotatie hebben. Hetzelfde geldt voor de context, of het gebrek daaraan. Zo kan het selectief weglaten van bepaalde informatie een boodschap anders overbrengen. Een voorbeeld hiervan is dat de zin ‘buschauffeurs leggen het werk neer’, anders overkomt dan ‘buschauffeurs staken vanwege lage lonen en slechte arbeidsomstandigheden’. Wanneer cijfers worden gebruikt, kun je jezelf afvragen wat de boodschap zou zijn als deze anders worden gepresenteerd. Als iemand zegt dat een behandeling voor 1 op de 10 mensen niet werkt, klinkt dat bijvoorbeeld minder positief dan wanneer wordt gesteld dat 90% van de mensen er baat bij heeft.

Soms kun je framing herkennen doordat bepaalde frames regelmatig herhaald worden, bijvoorbeeld in het nieuws of door politici. Het gebruik van termen zoals ‘asielcrisis’ is een goed voorbeeld hiervan. Dit is namelijk een term die vaak door politici wordt gebruikt, terwijl regelmatig in twijfel kan worden getrokken of er daadwerkelijk sprake is van een daadwerkelijke crisis. Zo’n herhaling kan een aanwijzing zijn voor framing. Tegelijkertijd kan herhaling ervoor zorgen dat mensen het als vanzelfsprekend en waar gaan aannemen. De boodschap wordt door de herhaling immers meer vertrouwd en overtuigend. Ook in deze gevallen is het dus extra belangrijk om kritisch te blijven. Ook als er een zwart-wit vergelijking wordt gemaakt, zoals ‘dit of dat’ of ‘zo versus zo’, kun je jezelf afvragen of er niet meer perspectieven mogelijk zijn.

Het helpt vaak om na te denken over welke belangen de uitdragers van een boodschap hebben bij het creëren van een bepaald beeld of werkelijkheid. Politici, reclamemakers en influencers hebben bijvoorbeeld vaak een eigen belang. Dit kan invloed hebben op de manier waarop ze hun boodschap framen. Je bewust zijn van deze belangen stelt je in staat om de boodschap in een bredere context te plaatsen en framing te herkennen.

Waar komt framing voor? 

Geen enkele vorm van communicatie is volledig objectief of neutraal. Woorden dragen altijd betekenis en uitspraken passen vaak gemakkelijk binnen een bepaald frame. Framing wordt vooral ingezet als men probeert anderen te overtuigen, zoals in een reclame. Een voorbeeld hiervan is het gebruik van de term ‘snoepgroente’. Door ‘snoep’ te koppelen aan groenten, worden beelden opgeroepen van een lekkere snack, wat de bedoeling is van de producenten van kleine komkommers en tomaten. Een omgekeerd effect heeft de term ‘plofkip’.

Framing komt ook veel voor in de politiek en de journalistiek, omdat het een krachtige manier is om een publiek te overtuigen. Doordat frames vaak gebruikmaken van al bestaande associaties en constateringen, speel je makkelijk in op de emotie van het publiek. Daarnaast leent framing zich vaak voor pakkende uitspraken, die journalisten op hun beurt graag gebruiken en die makkelijk bij het publiek blijven hangen. Een bekend voorbeeld hiervan is het gebruik van de aanduiding ‘migrant invasion’ door Donald Trump tijdens zijn campagne, waarmee hij migranten afschilderde als een daadwerkelijke invasie die actief door de politiek aangepakt dient te worden. Dit frame vergroot het gevoel van urgentie en versterkt zijn boodschap.

Een actueel voorbeeld van framing speelt zich af in het debat over Israël en antisemitisme. Antisemitisme roept sterke associaties op met de Holocaust en pogroms. In politieke discussies wordt kritiek op Israëlisch beleid met betrekking tot Palestina regelmatig als antisemitisch bestempeld. Dit is framing, omdat kritiek op de staat Israël niet automatisch gelijkstaat aan haat jegens Joodse mensen. Door deze kritiek zo te framen, wordt een inhoudelijk debat bemoeilijkt en worden pro-Palestijnse uitingen sneller als antisemitisch aangemerkt, terwijl ze in feite gericht zijn op het handelen van de Israëlische regering. Dit heeft een polariserend effect. Een gecompliceerde discussie wordt namelijk gereduceerd tot een zwart-wit frame, waardoor discussie onnodig gevoeliger wordt gemaakt.

Framing komt ook voor in discussies over de Europese Unie (EU). Zo zei Geert Wilders in 2013: ‘Brussel regeert, Brussel dicteert. De Nederlandse burger gireert, de burger crepeert’. Zijn boodschap was duidelijk: de EU is te controlerend en belast Nederlandse burgers, maar zij mogen wel hun beurs trekken. Een ander voorbeeld van negatieve framing over de EU werd gebruikt tijdens het Brexit-debat, namelijk ‘Take Back Control’. Het Verenigd Koninkrijk zou door een EU-exit de controle over geld, regelgeving, grenzen en de soevereiniteit terugkrijgen. Beide frames zorgen voor negatieve associaties met de EU. De bredere voordelen van de samenwerking worden niet benoemd.

Er zijn natuurlijk ook voorbeelden van positieve framing van de EU. Zo wordt vaak gesproken van ‘samen sterk’ om te benadrukken dat de samenwerking tussen lidstaten tot positieve resultaten leidt. De titel van een advies van de Sociaal-Economische Raad, ‘Beleidsagenda Europese Unie 2024-2029 – Samen sterker in tijden van transities’, draagt bijvoorbeeld een positieve boodschap uit. Het focust op eenheid en de kracht van samenwerking. Hetzelfde geldt voor het officiële motto van de EU: ‘in verscheidenheid verenigd’. Het motto geeft volgens de officiële EU-website aan “dat de samenwerking in EU-verband en het Europese streven naar vrede en welvaart gevoed worden door de vele verschillende culturen, talen en tradities van ons continent”. 

De kracht van reframing (<– dat is een frame!)

Naast framing bestaat er ook reframing. Dit is het proces waarbij een bestaand frame wordt omgevormd naar een ander perspectief met nieuwe betekenis. Dit kan een belangrijke rol spelen in het herzien van historische interpretaties of maatschappelijke percepties. Een voorbeeld hiervan is te vinden in het werk van Margaret D. Stetz, die schrijft over het reframen van de term comfort women (troostmeisjes). Deze term verwijst naar de honderdduizenden jonge meisjes en vrouwen die tussen 1932 en 1945 door het Japanse Keizerlijke Leger werden gedwongen om in bordelen te werken. De term comfort women is misleidend, omdat het de realiteit van grootschalige seksuele slavernij en de jonge leeftijd van de slachtoffers bagatelliseert. Stetz bespreekt hoe de taal en discours rondom deze vrouwen een vertekend beeld scheppen en koppelt dit aan het bredere discours van jonge vrouwen in conflictgebieden. Mede dankzij nieuw onderzoek en bewuster taalgebruik wordt tegenwoordig vaker gesproken over comfort girls. Deze reframing draagt bij aan een accurater beeld van de geschiedenis. Reframing benadrukt hoe taal en context ons begrip van gebeurtenissen kunnen veranderen en hoe herinterpretatie essentieel kan zijn om recht te doen aan de werkelijkheid.

Zoals uit de bovenstaande voorbeelden is gebleken, is framing een krachtig middel dat gebruikt kan worden om de denkbeelden van mensen in een bepaalde richting te sturen. In dit artikel hebben we gezien dat framing vrijwel overal wordt ingezet, van reclame tot politiek en in dagelijks taalgebruik. Door framing te herkennen, leren we bewuster omgaan met informatie en kunnen we een evenwichtigere mening vormen. Dit is al helemaal belangrijk in het digitale tijdperk waarin we leven, waar onze toegang tot allerlei soorten informatie vrijwel onbeperkt is.

Julia studeert Liberal Arts and Sciences aan de Universiteit Utrecht, met een hoofdrichting in Internationale betrekkingen in historisch perspectief. Daarnaast heeft ze de bachelor Rechtsgeleerdheid met notarieel traject afgerond.

Beeld: Shutterstock