Een terugblik op de EP-verkiezingen van 2019 en een vooruitblik op die van 2024.

Hongarije staat bekend om de thermische baden, Goulash en het grootste festival van Europa, Sziget. Het staat echter ook bekend om de moeilijke verhouding van de premier ten opzichte van Europa en controversiële wetgeving.Dit artikel geeft een diepgaande blik op Hongarije’s rol in Europa. Er wordt teruggekeken op de Europese verkiezingen van 2019 en er wordt vooruitgeblikt op die van 2024.

Hongarije in feiten en cijfers

Inwoners en economie

Hongarije heeft iets meer dan 10 miljoen inwoners. De hoofdstad is Boedapest, waar verreweg de meeste mensen wonen. Met een BBP van 17,6 duizend euro per persoon (2022) bungelt het land economisch aan de onderkant van de EU (het gemiddelde BBP is 35,2 duizend euro per persoon).

Enkele jaren geleden was Hongarije de snelst groeiende economie van Europa. In 2023 verslechterde de economie echter aanzienlijk, voornamelijk door een inflatiecrisis. Hongarije heeft veel last gehad van de stijgende  gasprijzen, mede als gevolg van de sancties tegen Rusland door de oorlog in Oekraïne. Momenteel is er weer een voorzichtige economische groei te zien.

De voornaamste sectoren in Hongarije zijn de zware industrie, de energiesector, voedselindustrie, chemische industrie, auto-industrie en ICT. Het land heeft geen euro, maar de Hongaarse forint. Hongarije stelde in het verleden dat er wel ambities zijn om de euro in te voeren. Vooralsnog lijkt een invoering op de korte termijn onwaarschijnlijk, ook door verminderd enthousiasme vanuit Hongarije. Dit komt onder andere doordat Hongarije over het algemeen minder enthousiast is over de EU, waarover later meer.

Geografie

Hongarije is een Zuidoost-Europees land en ligt in het gebied dat ook wel Centraal Europa genoemd wordt. Het heeft geen toegang tot de zee, maar grenst aan verschillende landen: Slowakije, Oekraïne, Roemenië, Servië, Kroatië, Slovenië en Oostenrijk. Het land is voornamelijk vlak, maar er zijn wat bergen. Berg Kékes is met 1015 meter de hoogste. Belangrijke rivieren zijn de Donau, Tisza, en de Drau. Het Balatonmeer is een van de grootste meren in Europa.

Politiek

Hongarije is een parlementaire republiek waar de premier (regeringsleider) de uitvoerende macht heeft, de huidige premier is Viktor Orbán. De president is het staatshoofd en voert meer representatieve taken uit, momenteel wordt dit ambt uitgevoerd door Katalin Novák.

Het electorale systeem is gemengd. Een deel van de zetels in het parlement wordt verdeeld over de districten waar elk district één afgevaardigde kiest. De overige zetels (93 van de 199) worden verdeeld via proportionele vertegenwoordiging.

In 1998 kwam de partij Fidesz aan de macht onder leiding van Viktor Orbán. Destijds was Orbán vier jaar premier. Tussen 2002 en 2010 waren er twee onafhankelijke premiers en een premier die was voorgedragen door het sociaaldemocratische MSZP.  In 2010 kwam Fidesz opnieuw aan de macht met Orbán als premier. Sindsdien heeft hij zijn positie kunnen behouden, Fidesz won ook de verkiezingen van 2014, 2018 en 2022 .Bij de laatste verkiezingen heeft Fidesz twee zetels gewonnen. Toch lijkt Orbán steun te verliezen bij een deel van de bevolking, vooral bij jonge stemmers uit Boedapest. 

Toetreden EU

Hongarije is lid van de EU sinds 1 mei 2004, tegelijkertijd met een hele rits (voornamelijk voormalige Oostblok) landen: Cyprus, Estland, Letland, Litouwen, Malta, Polen, Slovenië, Slowakije en Tsjechië. Er was veel steun voor de toetreding onder de Hongaarse bevolking, wel 83,76% van de stemmers was voor de toetreding (al kwam slechts de helft van de bevolking opdagen om te stemmen). 

Het toetreden van Hongarije en veel gelijktijdige toetreders was echter te vroeg volgens critici. In die tijd was men bereidwillig om het voormalig Oostblok richting het Westen te trekken, mede uit angst voor een terugkeer van een assertief Rusland. De beslissing om tot de EU toe te treden is achteraf  volgens deze critici overhaast geweest. De prille Hongaarse democratie (de eerste verkiezingen waren in 1998) was er nog niet klaar voor, de economie was nog te instabiel en de bevolking was nog niet doordrongen van ‘Europese, democratische waarden’.

Asielcrisis, mensenrechten en het Sargentini rapport

Er is veel gebeurd onder het regime van Viktor Orbán. Er is met name conflict geweest over migratie, asiel en mensen- en mediarechten. Er kwamen in de migratiecrisis van 2015 veel vluchtelingen naar Hongarije. Hongarije stelde een strenge anti-migratiewet op en nam ook enkele andere controversiële wetten aan. Vele hiervan schaden volgens critici de persvrijheid, vrijheid van meningsuiting, LHBTI-rechten en andere rechten. Zo is er de ‘Anti-LHBTI wet’ die verbiedt dat scholen onderwerpen als homosexualiteit behandelen.

Op basis van deze gebeurtenissen, maar ook andere aantijgingen zoals corruptie, werd er een onderzoek gestart door de EU naar het schenden van de democratische basiswaarden door Hongarije. Dit staat bekend als het Sargentini Report, naar Judith Sargentini, die als lid van het Europees Parlement (EP) namens de Groenen was aangewezen als rapporteur voor dit onderzoek. Specifiek onderzocht ze of Hongarije de democratie en de rechtsstaat ondermijnde. Het rapport concludeert dat de rechtsstaat in Hongarije snel achteruit gaat. Op basis van het rapport stemde het EP in september 2018 voor het toepassen van artikel 7. 

Artikel 7 geeft de EU het recht om op diverse manieren te reageren wanneer de EU waarden worden geschonden. Het gaat dan bijvoorbeeld om waarden zoals vrijheid, democratie, gelijkheid, rechtsstaat en respect voor mensenrechten zoals deze staan vermeld in artikel 2 van de EU. 

Wanneer basiswaarden dreigen te worden geschonden, kunnen er preventieve maatregelen worden genomen. Er is ook een sanctiemechanisme voor wanneer er ernstige en aanhoudende schendingen van EU waarden hebben plaatsgevonden. De betrokken lidstaat wordt dan uitgenodigd om op de beslissing te reageren. Wanneer de situatie zich niet verbetert kan een gekwalificeerde meerderheid stemmen om de lidstaat te schorsen. Hierdoor kan de desbetreffende lidstaat ook niet meer stemmen.

Op 15 september 2022 verklaarde het Europees Parlement dat de situatie in Hongarije zo slecht was dat het land werd bestempeld als een ‘electorale autocratie’. Dit houdt in dat er wel verkiezingen worden georganiseerd maar dat de democratische normen niet worden nageleefd. Later die maand heeft de Commissie voorgesteld om de betaling van 7,5 miljard euro aan EU financiering binnen Hongarije op te schorten.

Doordat Hongarije er niet in slaagde om de geëiste veranderingen door te voeren, weigerde de EU uiteindelijk om geld uit te keren aan Hongarije zolang deze problemen spelen. Vorig jaar heeft de Commissie echter wel een positief advies gegeven voor het vrijgeven van een energiecrisis herstelfonds.

Defend Hungary Campagne

Om zich te verdedigen tegen de beschuldigingen tuigde Hongarije een uitgebreide campagne op, genaamd ‘Defend Hungary’. Dit hield onder andere een naming and shaming–campagne in, gericht tegen de onderzoekers van het EU rapport en andere ‘vijanden van Hongarije’. Deze vijanden werden met naam en gezicht benoemd op posters die door verschillende steden zijn verspreid. Guy Verhofstadt (fractieleider van het liberale ALDE in het EP), Judith Sargentini en George Soros (Hongaarse miljardair en filantroop) werden uitgemaakt als ‘vijanden van Hongarije’.

De campagne was ook gericht op mede-Hongaren. Iedere columnist of partijlid van Fidesz die het Sargentini rapport heeft gesteund werd beticht een onderdeel te zijn van het ‘Soros Netwerk’,of neergezet als schurk en verrader. 

Positie Oekraïne

Daarnaast is Hongarije binnen de EU redelijk uniek in de zin dat het zijn buurland Oekraïne aanzienlijk minder steunt in vergelijking met andere landen in de regio. Dit is mede doordat  Hongarije sterk afhankelijk is van Russisch gas voor de energievoorziening, maar ook omdat er nauwe banden met het Kremlin zijn. Op de laatste EU-top van 2023 blokkeerde Orbán nog een beslissing rondom 50 miljard euro aan steun voor Oekraïne en een beslissing rondom toetreding van Oekraïne tot de EU. In een (uitgelekte) brief staat bovendien dat de Hongaarse regering een discussie over de strategie richting Oekraïne wil en dat het land het sanctiebeleid richting Rusland niet effectief vindt. Uiteindelijk is de beslissing rondom de financiële steun voor Oekraïne niet geblokkeerd. Door deze opstelling wordt er ook wel gezegd dat Orbán doet aan zogenaamde chantage politiek. Hongarije stemt dan, soms als enige, tegen een beslissing die unanimiteit vereist omdat op het land op een ander gebied verandering wilt.

Fidesz in het Europees Parlement

Fidesz is de grootste Hongaarse Partij in het Nationale Parlement, in Europa zijn zij vertegenwoordigd in de Europese Volkspartij (EVP). In 2018 waren er binnen deze fractie ook verschillende stemmen die zeiden dat Fidesz niet meer binnen deze familie behoorde. EVP heeft zijn statuten aangepast zodat het mogelijk werd om een gehele partij uit de fractie te zetten, voorheen was het alleen mogelijk om een individu uit de fractie te zetten. In 2019 is Fidesz geschorst uit de overkoepelende partij en in 2021 is Fidesz zelf uit de fractie gestapt. De Hongaarse partij is nu niet verbonden aan een grotere Europese fractie.

EP Verkiezingen in 2019

Op dit moment heeft Hongarije 21 zetels in het Parlement. De campagne in Hongarije werd door Fidesz afgetrapt met een poster gericht tegen Jean-Claude Juncker (toenmalige president van de Europese Commissie) en George Soros. Hierin werden de twee beschuldigd dat zij het doel hebben om lidstaten te verzwakken door meer migratievisa’s uit te delen.

Hieronder zijn de resultaten te vinden:

Volgens verschillende analisten hebben deze verkiezingen een grote impact op het Hongaarse politieke landschap gehad. Zo is de LMP, de Hongaarse Groene Partij, niet in het Parlement gekomen. Deze uitslagen werden nauw gevolgd, later in 2019 vonden er namelijk ook nationale verkiezingen plaats.

De opkomst in Hongarije is lager dan het EU-gemiddelde. Toch was de opkomst in 2019 een nationaal record, 43,58% van de stemgerechtigden heeft een stem uitgebracht. Dit staat in schril contrast met 2014, waar slechts 28,92% van de stemgerechtigden een stem had uitgebracht.

Campagne en aankomende verkiezingen

Of de opkomst voor de komende verkiezingen gaat stijgen is de vraag. Er vinden ook gemeenteverkiezingen plaats op diezelfde dag. Mogelijk resulteert dit in een relatief hoog opkomstpercentage.

Fidesz begon de campagne oktober vorig jaar in een speech waar Orbán Brussel een ‘slechte hedendaagse parodie van de Sovjet-Unie’ noemde. Dit deed hij tijdens de herdenking van de Hongaarse Opstand. Wel stelt hij dat Brussel, in tegenstelling tot de Sovjet-Unie, nog veranderd kan worden. Er moet dan beter worden gezorgd voor Europese veiligheid. 

In de huidige polls lijkt Fidesz ook weer op een grote voorsprong te staan ten opzichte van de andere partijen. Tot nu toe heeft Fidesz zich nog niet aangesloten bij een andere Europese fractie. De vraag is nu of ze onafhankelijk blijven, of dat ze zich aansluiten bij de Partij van Europese Conservatieve en Hervormers. Deze fractie stijgt zonder Fidesz ook al in de peilingen, maar een extra partij zou kunnen betekenen dat de machtsverhoudingen in het Europees Parlement verschuiven. Veel wetgeving kan dan worden geblokkeerd, bijvoorbeeld rondom de Green Deal en Europese uitbreiding.

Voorzitterschap

Wat ook spannend is, is dat Hongarije een maand na de verkiezingen voorzitter van de EU wordt. Dit houdt in dat het land invloed heeft op de politieke agenda en leidt de vergaderingen van de Raad van de Europese Unie.. Ook zal het land dan dienen als gastheer van een internationale top en enkele informele bijeenkomsten. Hongarije zal dit mogelijk als een kans zien om zichzelf uit isolatie te trekken en verder te profileren als uitdager. 

Niet iedereen is het eens met het toekomstige Hongaarse voorzitterschap. Verschillende Europarlementariërs verklaarden dat het ondenkbaar is. Onder artikel 7 zou het voorzitterschap kunnen worden ontzegd, maar de gevraagde steun is momenteel onvoldoende. Vooralsnog staat het voorzitterschap nog gepland.

Anoek heeft een Master in Internationale Betrekkingen en een bachelor in politicologie. Hierin heeft zij zich o.a. gespecialiseerd in globale politieke economie en de rol van China. Momenteel werkt zij als adviseur in de publieke sector.

Beeld: Shutterstock