Wat we kunnen leren van Amerika’s New Deal.

Europa’s Green Deal heeft de ambitie om per 2050 van Europa het eerste klimaatneutrale continent te maken. President van de Europese Commissie, Von der Leyen, zette bij de bekendmaking stevig in. Ze noemde de Green Deal zelfs het “maanlandingsmoment” van Europa.

Als Europa erin zou slagen om tegen 2050 emissievrij te worden, zou dat inderdaad een gigantische sprong voor de mensheid zijn. De missie naar de maan was nooit een strikte noodzaak, maar het sprak wereldwijd tot de verbeelding. De planeet bewoonbaar houden is daarentegen een kwestie van overleven en verdient minstens evenveel bewondering en toewijding.

Met de enorme economische gevolgen van de Coronacrisis, en een recessie in het vooruitzicht, doemt de vraag op of het nu wel het goede moment is voor zoveel groene ambitie. Maar naast de noodzaak om onze planeet leefbaar te houden en een klimaatcrisis te voorkomen of te beperken liggen er – juist nu – ook kansen voor Europa. 

Om die reden lijkt het erop dat de Europese Commissie een herstelpakket voor gaat stellen waarbij de Green Deal centraal staat. Met een nadruk op het creëren van banen door grootschalige renovatie, en een nadruk op het streven naar schone lucht, water en landschap. 

We kunnen lessen trekken uit de originele New Deal van de Amerikaanse president Roosevelt om uit de Grote Depressie van de jaren ‘30 te komen, en zelfs van de echte maanlanding. Wat zijn de overeenkomsten tussen de Green Deal en de New Deal, en hun mogelijkheden voor economisch herstel en innovatie?

Disruptief

De Green Deal is een pakket van ongeveer vijftig acties die gericht zijn op de overgang naar hernieuwbare energiebronnen en op efficiënter gebruik van energie. De plannen bestaan onder meer uit steun voor openbare oplaadpunten voor elektrische auto’s, een strategie voor offshore wind en een ‘renovatiegolf’ voor de bouwsector. Steenkool wordt afgebouwd en gas wordt koolstofvrij gemaakt.

De plannen zullen naar verwachting ontwrichtend zijn, vooral voor regio’s met een zware kolenindustrie. Om de uitdagingen het hoofd te bieden stelt de Commissie een “rechtvaardig overgangsmechanisme” voor met een budget van 100 miljard euro voor de komende zeven jaar. Dit maakt deel uit van een groter pakket van 1.000 miljard euro aan groene investeringen voor de komende tien jaar.

Hoewel de EU niet zoveel koolstofemissies uitstoot als de VS of China, is het idee dat Europa het verschil kan maken door leiderschap te tonen op het gebied van klimaatneutraliteit. Als de EU daarin slaagt, zullen andere regio’s zien dat welvaart wel degelijk kan worden gecombineerd met duurzaamheid.

Tegen 2050 zal de koolstofvrije economie van Europa de kosten van groene technologieën verlaagd moeten hebben, wat de overgang in andere regio’s zal vergemakkelijken. Een CO2-grensbelasting voor ‘vuile’ producten van buiten Europa zal groen denken in de rest van de wereld verder moeten stimuleren.

De aanpak van de Commissie is vergelijkbaar met de manier waarop de interne markt in meer dan zestig jaar tot stand is gekomen: stap voor stap. De groene transitie moet echter in 2050 voltooid zijn, wat de helft van de tijd is die Europa heeft genomen voor de interne markt. Maar het aantal voorstellen uit de koker van de Commissie lijkt de urgentie van dit immense project te weerspiegelen.

New Deal

Om het historisch belang te onderstrepen verwijst Von der Leyen met de ‘Green Deal’ naar een ander groot moment in de Amerikaanse geschiedenis: de New Deal van de jaren dertig. De New Deal van president Roosevelt draaide om hulp, herstel en hervorming als reactie op de grote depressie. Dit gebeurde onder meer door grote openbare projecten op te zetten zoals dammen, scholen en stadions.

Om de gecrashte hypotheek- en woningmarkt nieuw leven in te blazen had de Amerikaanse overheid programma’s opgezet die werden gefinancierd door particuliere investeringen. De risico’s van die investeringen werden door de staat beperkt met behulp van financiële garanties. De Reconstruction Finance Corporation (RFC) kon leningen van de particuliere sector aantrekken via overheidsgaranties, en kon deze doelgericht terug investeren in de economie.

Het Amerikaanse hypotheek- en huisvestingsprogramma heeft naar schatting 750.000 mensen weer aan het werk gekregen. De RFC investeerde ook in elektriciteitsinfrastructuur op het platteland door leningen te verstrekken aan landelijke coöperaties die hun regio wilden aansluiten op het elektriciteitsnet. Zodra de plattelandsbevolking toegang had tot stroom, begon zij elektronische apparaten te kopen, wat de economie verder stimuleerden.

De Amerikaanse voorbereiding op de Tweede Wereldoorlog bestond onder andere uit een investeringsplan in de opkomende lucht- en ruimtevaart. De RFC verstrekte leningen aan fabrikanten, die oorlogsvliegtuigen konden bouwen die door de overheid werden afgenomen. Hierdoor hoefde de overheid de oorlogsvliegtuigen niet zelf te bouwen.

Dit bereidde de Amerikaanse economie voor op een toekomst na de oorlog. Na de oorlog konden de fabrikanten hun vliegtuigen blijven verkopen, maar dan aan particuliere vervoerders. Op deze manier hebben RFC-investeringen in nieuwe technologie zich ontwikkeld tot zelfvoorzienende bedrijven die hebben bijgedragen aan een bloeiende Amerikaanse economie.

Groene technologieën

Europa’s Green Deal heeft parallellen met de Amerikaanse New Deal. Zoals gezegd bestaat het Green Deal-investeringsplan uit ongeveer duizend miljard euro voor de groene transitie. De meeste aangekondigde investeringen zijn overigens een hergroepering van bestaande fondsen. Slechts 7,5 miljard euro is nieuw toegewezen geld.

De Covid-19 herstelfondsen daargelaten is voor de financiering van de originele Green Deal plannen een centrale rol weggelegd voor de weinig bekende Europese Investeringsbank (EIB). De EIB investeert traditioneel gezien in infrastructuurprojecten met een laag financieel risico, zoals de Kanaaltunnel, de luchthaven van Warschau en de Vasco da Gama-brug bij Lissabon.

Zoals de RFC in de VS deed, trekt de Europese Investeringsbank financiering aan van particuliere investeerders. De activiteiten van de EIB worden financieel gedekt door de lidstaten. De drievoudige A-status van de bank geeft beleggers verder vertrouwen dat zij rendement op hun investeringen zullen zien.

De EIB maakt een winst van ongeveer 2 miljard euro per jaar, maar er wordt gezegd dat het voornamelijk veilige investeringen doet. De bank is niet geneigd om risicovolle projecten te financieren. Dit betekent dat er wellicht kansen worden gemist om nieuwe technologieën te verkennen die net het verschil zouden kunnen maken voor de groene transitie en het toekomstige technologische landschap van Europa.

Het zou ook kunnen dat de investeringen van de EIB in energiedragers zoals waterstof- en batterijen de succesverhalen worden van de energietransitie. Door deze technologieën ook in de luchtvaart verder te ontwikkelen zou Europa bijvoorbeeld op termijn vliegtuigen op groene energie kunnen laten vliegen. Maar dan moet de in waterstof of batterijen opgeslagen stroom uiteraard wel uit groene bronnen komen.

Naast deze bestaande en “veilige” investeringen moet Europa ook op zoek naar innovaties die nog moeten worden ontdekt of verder moeten worden ontwikkeld. Om dat mogelijk te maken zou het verstandig zijn als de EU voldoende investeert in fundamenteel onderzoek en experimentele projecten.

Man op de maan

Inspiratie kan ook worden ontleend aan hoe de NASA de maanlanding heeft bewerkstelligd. Naast de prestatie zelf is veel van de technologie die we tegenwoordig gebruiken afkomstig van de toenmalige drang om mensen op de maan te zetten.

Voorbeelden zijn de technologie achter weersvoorspelling, GPS en zelfs smartphones. Het creatief werken aan een klimaatneutraal continent tegen 2050 zou net zo goed als de maanlanding vele neven-successen kunnen opleveren, en de bijbehorende nieuwe banen en welvaart kunnen creëren.

Als Europa haar man-op-de-maan-moment wil beleven moeten de ambities worden geëvenaard met de visie en de middelen om het waar te maken. Als Europa erin slaagt, zal het niet alleen haar steentje hebben bijgedragen aan de beperking van de opwarming van de aarde. Europa’s getransformeerde economie zal klaar zijn om de wereld aan te kunnen.

Foto: Adobe Stock