Een klein, maar dapper land waar veiligheid geen gegeven is.

Litouwen, het meest zuidelijke land van de drie Baltische Staten dat voor een groot deel bestaat uit bos. Waar de hoofdstad Vilnius ook wel het “Rome van de Baltische staten” wordt genoemd en overigens ook een van de weinig hoofdsteden is waar je met een luchtballon overheen mag varen. Het land waar basketbal bijna is verheven tot een religie en het nationale gerecht, Cepelinai, zeppelinvormige dumplings zijn. Waar het plaatsje Radžiulaiai (volgens sommigen) het geografische middelpunt van Europa vormt. Het enige land ter wereld met een nationale geur die ontwikkeld werd omdat bedenker Dainius Rutkauskas vond dat Litouwen geen eigen identiteit had. Dit zijn stuk voor stuk leuke feitjes over EU-lidstaat Litouwen, dat centraal staat in dit landenprofiel. Lees gauw verder om van alles te weten te komen over de nationale en Europese politiek van deze Baltische staat.

Een identiteit van dapperheid

Een karaktereigenschap die veelal geassocieerd wordt met Litouwen is dapperheid. In 2008 bedachten Litouwse communicatiespecialisten de slogan “Litouwen: een dapper land” als onderdeel van nation branding – een poging om een land een gemakkelijk herkenbare identiteit te geven. Dit bleek een zeer gepast label voor Litouwen te zijn en is, met name sinds 2020, duidelijk te herkennen in verschillende politieke activiteiten van het land. 

Ondanks dat Litouwen maar een bescheiden bevolkingsaantal heeft van nog geen drie miljoen inwoners, oftewel 0,6% van de gehele Europese Unie (EU), zijn ze in het land niet bang om duidelijke standpunten in te nemen tegenover autocratische landen als Belarus, China en, met name, Rusland. Het begon in augustus 2020, na de frauduleuze verkiezingen in Belarus, waarna Litouwen de Belarussische oppositieleider Svetlana Tichanovskaja opving en haar regering in ballingschap inrichtte in Vilnius. Een jaar later, in november 2021, werd in Vilnius voor de Taiwanese vertegenwoordiging in Litouwen het Taiwan Representative Office geopend. Dit is noemenswaardig, aangezien het land koos voor de benaming “Taiwan” in plaats van het veelgebruikte en veiligere “Taipei”. Het zorgde voor een diplomatieke rel tussen Litouwen en China, waarover je in dit artikel meer kan lezen.

De belangrijkste test van de Litouwse dapperheid kwam in februari 2022 door de Russische invasie in Oekraïne. Waar er in Nederland vooral gevoelens van schok overheersten, was dat in Litouwen angst; het land heeft een lange geschiedenis van Russische (of Sovjet) bezetting en deelt bovendien een grens met Rusland. Litouwers reageerden door het verwelkomen van Oekraïense vluchtelingen, het organiseren van humanitaire hulp en het inzamelen van geld om het Oekraïense leger te steunen. Litouwen was daarnaast het eerste land dat zijn luchtruim afsloot voor Russische vliegtuigen en in mei 2022 nam de regering een resolutie aan waarin de oorlog wordt bestempeld als genocide en Rusland als een terroristenstaat.

De nationale politiek van Litouwen

Litouwen is een land in Noordoost-Europa en maakt tevens deel uit van de Baltische staten. Het land grenst aan Letland, Polen, Belarus, en aan twee kanten aan Rusland, zowel aan het vasteland in het oosten, als aan de exclave Kaliningrad in het westen. Door de geschiedenis heen is Litouwen meermaals bezet geweest door buurlanden; de meest recente bezetting was onder de Sovjet-Unie en duurde bijna vijftig jaar. Op 11 maart 1990 verklaarde Litouwen zichzelf onafhankelijk, nadat het nieuwgekozen parlement hier unaniem voor stemde. De huidige Litouwse grondwet werd door middel van een nationaal referendum goedgekeurd in 1992.

In de jaren na het uitroepen van de onafhankelijkheid domineerden met name conservatieve en socialistische partijen de Litouwse politiek. Tussen 1996 en 2001 werd het politiek klimaat gekenmerkt door instabiliteit en vonden er meerdere kabinetswisselingen plaats. Sinds 2001 zijn er wisselend centrumlinkse en centrumrechtse kabinetten aan de macht geweest. Litouwen is een parlementaire democratie waarbij het parlement de Seimas heet. Uit dit parlement wordt een regering gevormd die voor vier jaar wordt gekozen. De Seimas heeft 141 leden die via een gemengd kiesstelsel gekozen worden. Verkiezingen vinden plaats in 71 kiesdistricten. Uit elk kiesdistrict komt één kandidaat die verkozen moet worden door middel van een absolute meerderheid. Als die meerderheid er niet is, volgt een tweede ronde tussen de twee kandidaten die de meeste stemmen behaalden. De overige zeventig leden worden verkozen via evenredige vertegenwoordiging, wat inhoudt dat de zetels verdeeld worden op basis van het aantal stemmen dat een partij behaald. 

De president wordt elke vijf jaar door het volk verkozen en kan eenmalig herkozen worden. In 2019 werd de centrische niet-partijgebonden Gitanas Nausėda verkozen tot president. Zijn takenpakket richt zich vooral op het overzien van buitenlandse zaken. De premier, die formeel benoemd wordt door de president, overziet de dagelijkse politieke activiteiten en is over het algemeen de leider van de grootste partij in de Seimas. 

Na de verkiezingen van 2020 vormde Ingrida Šimonytė met haar christendemocratische partij Tėvynės Sąjunga – Lietuvos krikščionys demokratai (TS-LKD) een regering samen met de centrumrechtse, pro-Europese Laisvės partija en de centrische Liberalų sąjūdis. De boerenvolkspartij Lietuvos Valstiečiu Liaudininku Sajunga, die bekend staat als anti-establishment, verloor juist veel zetels wat mogelijk verklaard kan worden doordat de partij kritiek kreeg op de manier waarop er werd omgegaan met de coronapandemie. Dit verlies kan echter ook gezien worden als onderdeel van een grotere beweging richting vooruitgang en vrijheid. Met name partijen met een ideologie die zich richt op liberalisme en Europese integratie deden het goed tijdens de laatste verkiezingen. 

2024 wordt een druk jaar vol verkiezingen voor de Litouwse bevolking. Naast de Europese verkiezingen vinden dit jaar namelijk zowel de presidentiële verkiezingen als de verkiezingen voor de Seimas plaats. De verkiezingstijd wordt afgetrapt met de presidentiële verkiezingen die plaatsvinden op 12 mei met, indien nodig, een tweede ronde die twee weken later volgt. De verwachting is echter dat dit niet nodig zal zijn, aangezien de huidige president, Gitanas Nausėda, vooralsnog de overduidelijke favoriet is. Op 9 juni zijn de verkiezingen voor het Europees Parlement en het verkiezingsjaar eindigt op 13 oktober met de verkiezingen voor de Seimas. De verwachting is dat binnen de Seimas wel een politieke verschuiving plaats zal vinden, aangezien de sociaaldemocratische partij Lietuvos socialdemokratų partija hard stijgt in de peilingen. De verkiezingen zijn echter nog ver weg en er kan vanzelfsprekend nog van alles gebeuren.

Litouwen en de Europese Unie

Litouwen diende op 8 december 1995 een verzoek in tot lidmaatschap van de Europese Unie, waarna de formele onderhandelingen op 15 februari 2000 van start gingen. Op 1 mei 2004 trad Litouwen officieel toe tot de EU, tijdens de grootste uitbreidingsfase die de Unie tot dan toe had gezien. Vóór de toetreding had het land in mei 2003 een referendum gehouden waarin de Litouwse bevolking kon stemmen over toetreding tot de EU. 91% van de mensen die stemden waren voor EU-lidmaatschap. Deze positieve houding tegenover de EU is nog altijd terug te zien; ongeveer 60% van de Litouwers is nog steeds voorstander van EU-lidmaatschap, tegenover een Europees gemiddelde van 47%.

Litouwen heeft elf zetels in het Europees Parlement. Daarnaast is het land één keer voorzitter geweest van de Raad van de Europese Unie; van juli tot en met december 2013. De eerstvolgende keer dat Litouwen deze taak weer mag vervullen is in 2027. De Litouwse politicus Virginijus Sinkevičius is momenteel Eurocommissaris voor Milieu, Oceanen en Visserij. In 2015 trad Litouwen ook toe tot de eurozone en verving de euro de Litouwse litas als nationale munt.

Ondanks dat lidmaatschap van de EU veel goeds heeft gebracht in Litouwen, heeft het ook bijgedragen aan een steeds groter wordend probleem; de Litouwse bevolking krimpt in rap tempo. Waar het land in 2011 nog 3,04 miljoen inwoners had, is dat aantal in tien jaar afgenomen tot 2,8 miljoen in 2021. Hierdoor gaat het land in tegen de wereldwijde trend van bevolkingsgroei. Hoewel er geen eenduidig antwoord is op de vraag waarom dit gebeurt, is het aannemelijk dat het vrije reizen binnen de EU een belangrijke reden is. De hoge kwaliteit van het onderwijs in Litouwen, gecombineerd met de aandacht die besteed wordt aan het leren van de Engelse taal, zorgt ervoor dat veel jonge Litouwers uit het land vertrekken voor betere kansen in andere EU-landen.

De Europese verkiezingen van 2019

De vorige verkiezingen voor het Europees Parlement werden in Litouwen gehouden op 26 mei 2019. De christendemocratische partij TS-LKD werd de grootste en kreeg drie van de elf zetels, één zetel meer ten opzichte van de voorgaande verkiezingen. In totaal deden er elf politieke partijen en vijf visuomeninis rinkimų komitetas (openbare comités); belangengroepen die niet tot een politieke partij behoren, een gooi naar zetels in het Europees Parlement, waarvan er zeven ook daadwerkelijk één of meerdere zetels kregen. Wat opvalt is dat geen enkele partij die meedeed aan de verkiezingen – of ze nu zetels behaalden of niet – behoort tot de eurosceptische, extreemrechtse Europese politieke fractie Identiteit en Democratie. Meer over de verschillende fracties komt voorbij in een toekomstig artikel, dus stay tuned! Het volledige resultaat zag er als volgt uit:

De opkomstpercentages voor de Europese Parlementsverkiezingen lagen de afgelopen twee verkiezingen iets boven het Europese gemiddelde van 42,61% en 50,66%, respectievelijk 47,35% in 2014 en 53,48% in 2019. Deze stijging kan mogelijk worden verklaard door de inzet van publieke campagnes om de Litouwse bevolking naar de stembus te krijgen. Symbool van de campagne was een aardappel op een bank, samen met de tekst “Pakelk savo bulvę nuo sofos” wat zoiets betekent als: “Wees geen luie aardappel”.

“Pakelk savo bulvę nuo sofos”: “Wees geen luie aardappel” (bron: fabula.lt)

Litouwers werden bewust gemaakt van het belang van de EU door informatiecampagnes op sociale media. Bekende Litouwse influencers deelden hun ervaringen met lidmaatschap van de EU, de voordelen daarvan en gingen in op de functies van het Europees Parlement. Daarnaast werden de verkiezingen ook geïntegreerd in bekende Litouwse talkshows als Laikykitės Ten su Andriumi Tapinu en Kitokie Pasikalbėjimai. In totaal werden ongeveer 2,5 miljoen mensen bereikt met de campagne, wat best wel indrukwekkend is als je bedenkt dat het land een totaal inwonersaantal van krap drie miljoen heeft. Ook internationaal kreeg de campagne erkenning; het kreeg de prijs voor beste communicatiecampagne van het jaar in de Baltische Staten bij de SABRE Awards 2020, de eerste prijs in de categorie “Overheidsinstellingen” bij de European Excellence Awards in 2019 en was finalist bij de New York Festivals Advertising Awards.

Aankomende verkiezingen: Wat kunnen we verwachten van Litouwen?

Zoals eerder gezegd vinden de verkiezingen voor het Europees Parlement in Litouwen plaats op zondag 9 juni. Deze datum heeft tot discussies geleid onder verschillende partijen in de Seimas. Volgens Saulius Skvernelis, leider van de Democratische Unie voor Litouwen, zorgt het feit dat de presidentiële verkiezingen op een andere dag zijn dan de Europese verkiezingen voor een voordeel voor de zittende christendemocratische partij TS-LKD. Hij stelt dat, na de presidentiële verkiezingen die gehouden worden op 12 mei en een mogelijke tweede ronde die twee weken later volgt, veel mensen geen zin meer zullen hebben om ook nog te gaan stemmen voor de Europese Parlementsverkiezingen. Een lage opkomst zal dan in het voordeel kunnen werken voor de TS-LKD, omdat die partij een trouwe achterban heeft die altijd wel op komt dagen.

Hoewel er op dit moment nog weinig aandacht wordt besteed aan de Europese verkiezingen in Litouwen, is het niet verrassend dat veiligheid een cruciaal onderwerp zal spelen. Ondanks dat de oorlog in Oekraïne soms naar de achtergrond lijkt te verdwijnen door alle andere problemen in de wereld, blijft Litouwen de Oekraïners door dik en dun steunen. In 2022 spendeerde het land 1,42% van het BBP aan steun voor Oekraïne, waarmee Litouwen een van de grootste donateurs is als het gaat om het percentage van de totale inkomsten van het land. 

Kijkend naar de geschiedenis van Russische bezetting is het niet vreemd dat Litouwen zoveel waarde hecht aan onvoorwaardelijke steun aan Oekraïne. Het land grenst immers aan twee kanten aan Rusland, wat Litouwen extra kwetsbaar maakt voor een mogelijke aanval. Daar komt de dreiging vanuit Belarus en, hoewel in mindere mate, China ook nog bij. Het dappere land Litouwen zal zich niet snel gewonnen geven, maar heeft daarvoor wel steun nodig van de EU. De verwachting is daarom dat dit thema een centrale rol zal spelen bij de verkiezingen in juni.

Sabine Herder heeft een master Crisis and Security Management aan Universiteit Leiden en doet nu de master European Policy aan de Universiteit van Amsterdam. Hiervoor heeft ze een bachelor Liberal Arts and Sciences gedaan met een hoofdrichting in Internationale Betrekkingen.

Hoofdbeeld: Shutterstock

In-text beeld: Fabula.lt