Het manuscript voor het fiksen van de Europese jongerenstem.

Jongeren beter bereiken en mobiliseren om te gaan stemmen tijdens Europese verkiezingen? Als het aan vice-president van de Europese Commissie Margaritis Schinas ligt, zou dit moeten gebeuren door het inzetten van het bereik en de populariteit van het Amerikaanse popicoon Taylor Swift. Slim? Ja, want in een tijd waarin sociale media typerend zijn voor de manier waarop veel jonge mensen leven, dreigen Europese politici de aansluiting met deze generatie kwijt te raken. Problematisch, met name tijdens verkiezingen. Daarom zijn het, in de woorden van Schinas: “Jonge mensen die andere jonge mensen kunnen mobiliseren te participeren, beter dan Commissarissen”.

Taylor Swift die het belang van de jonge Europese stem benadrukt? Hoe is het zo gekomen dat een Amerikaanse zangeres de Europese democratie moet redden? Door haar enorme populariteit en bereik, natuurlijk, maar onder het mom van strategische autonomie (maar dan net even wat anders) moet de Europese Unie (EU) verder durven kijken. Met andere woorden, heeft Europa geen eigen Taylor Swift? Dat lees je in dit artikel! We belichten het gebruik van soft power binnen de politiek, waarna we op zoek gaan naar Europese artiesten die de rol van Swift op zich zouden kunnen nemen. Dit doen we echter niet voordat we voorbeelden bekijken waarin politiek en populaire cultuur eerder samenkwamen. 

Miss Americana 

De hulpvraag van de EU aan het adres van Taylor is niet de eerste keer dat de politiek een beroep doet op Swift. Een ander recent voorbeeld is dat Israël meerdere malen heeft geprobeerd om de zangeres haar steun voor het land te laten uitroepen. Zo heeft het officiële X-account van het land in november 2023 Taylor gevraagd om via haar platform Hamas op te roepen tot het terugbrengen van Israëlische gijzelaars. Ook heeft het account een foto gepost van Swifts ex-bodyguard (die naar Israël is gegaan om te vechten in de oorlog) en heeft het account meerdere songteksten van haar getweet. Dit waren allemaal pogingen om een reactie uit te lokken van de zangeres. Want: steun van Taylor Swift betekent automatisch veel steun voor jouw standpunt. 

Ook al was het tevergeefs, het bovenstaande laat zien hoe waardevol de zegen van Swift wordt gevonden. Maar hoe kan het dat een beroemdheid die niets met politiek te maken heeft, zichzelf in het midden van politieke discussies bevindt? En waarom maken politici, partijen en staten maar wat graag gebruik van beroemdheden? 

De ‘celebrity politics’ era 

De voorzitter van de “Tortured Poets Department” is zeker niet het eerste idool dat haar platform inzet om haar fans op te roepen tot politiek handelen. Het fenomeen heeft zelfs een naam: “celebrity politics”. Wanneer beroemdheden gebruikmaken van hun platform en bereik om bepaalde politici, partijen of standpunten te promoten, hebben we te maken met deze vorm van politieke star power. Dat celebrities wel degelijk invloed kunnen hebben op het (stem)gedrag van mensen heeft Taylor Swift zelf bewezen toen ze zich in 2018 voor het eerst politiek uitsprak tijdens de Amerikaanse verkiezingen in de staat Tennessee. Haar post op Instagram resulteerde in 35.000 extra geregistreerde stemmers. Een ander voorbeeld is de steun die presentator Oprah Winfrey uitsprak in 2006 voor de toen nog vrij onbekende Barack Obama. Er wordt geschat dat Winfrey heeft bijgedragen aan ongeveer een  miljoen stemmen op Obama tijdens de voorverkiezingen, wat betekent dat president Barack Obama waarschijnlijk geen realiteit was geweest zonder de extra exposure afkomstig van de tv-persoonlijkheid. 

Mensen vertrouwen graag op de inzichten van beroemdheden. Dat is wat onderzoek na onderzoek aantoont. Dit heeft meerdere oorzaken. Zo hebben mensen de neiging om te vertrouwen op wat we herkennen, en beroemdheden zijn zeer herkenbare figuren. We zien ze al jaren in films, op televisie en in tijdschriften. Deze herkenbaarheid creëert een gevoel van vertrouwen en zorgt ervoor dat we eerder geneigd zijn om naar hun aanbevelingen te luisteren en ze te geloven. Daarnaast zijn beroemdheden ook vaak succesvol in hun vakgebied (sport, film, muziek etc.), wat geloofwaardigheid creëert. Want iemand die zoveel erkenning krijgt en het zo goed doet, moet wel weten waar die het over heeft. 

Op het moment dat iemand waar jij fan van bent of waar je tegenop kijkt een bepaalde politicus of partij steunt, ben je eerder geneigd om op die mening te vertrouwen. Maar het kan nog veel verder gaan dan dat. De lijn kan zo sterk vervagen dat beroemdheden ook de overstap maken naar de politiek. Zo was ex-president Ronald Reagan in de eerste plaats een acteur en ex-president Donald Trump een realityster. Ook de Oekraïense president Volodymyr Zelenskyy was een acteur voordat hij de overstap maakte naar de politiek

Muziek en politiek 

Deze voorbeelden kunnen het idee geven dat de inmenging van celebrities met politiek een redelijk recente trend is, die zeker in de tijd van sociale media heeft kunnen groeien. Maar niets is minder waar. En nergens is die invloed zo makkelijk te herleiden als binnen de muziekindustrie. De inmenging van muziek in de politiek kent een lange geschiedenis. Deze gaat enorm ver terug (zeg maar “tot de Grieken”-ver-terug), maar laten we het voor het overzicht wat recenter houden. 

In de recente geschiedenis zien we in de jaren ‘60 van de vorige eeuw de opkomst van de eerste protest songs van onder andere Bob Dylan en Jimi Hendrix. Komen we weer iets dichterbij de eeuwwisseling, dan zien we de opkomst van de punkscene. Traditioneel is de punkscene in Europa sterk politiek georiënteerd, met name omdat de opkomst van de beweging nagenoeg samenviel met de kraakbeweging, eind jaren ‘70. Punkmuziek is enorm veelzijdig, maar wordt vaak toch wel geassocieerd met harde gitaarmuziek. In Europa wordt de Britse band The Sex Pistols gezien als een van de grondleggers van dit type muziek. De context waarin het genre ontstond was, buiten de kraakbeweging, enorm politiek beladen: er was een oliecrisis gaande en vooral jongeren zagen hun toekomst in duigen vallen. Zo ontstond het no future-idee dat in veel punkmuziek terug te vinden is. Punk wordt qua muziekstijl misschien gezien als een reactie op de discomuziek, maar in bredere politieke context wordt het ook gezien als een reactie op het neoliberalisme, het kapitalisme, de Koude Oorlog en de dreiging van “de bom” die elk moment kon vallen. Kortom: punk – en dus ook muziek – is onlosmakelijk verbonden met politiek.

Artiesten en politiek

Europa kent dus een rijke geschiedenis van muziek en politiek. De punkbeweging, die in principe nooit een einde heeft gekend, is een recent voorbeeld van muziekartiesten die zich openlijk uitspreken tegen de politieke tendensen van hun tijd, maar hoe zit dit vandaag de dag eigenlijk? Taylor Swift die zich politiek uitsprak door jongeren aan te sporen te gaan stemmen is ook geijkt in haar onvrede over een politieke tendens in haar home state, zoals is te zien in de Netflix-documentaire over Swift Miss Americana. In de documentaire komt duidelijk naar voren hoe de mensen om haar heen bang zijn voor de gevolgen van Swift die zich openlijk politiek zou uitspreken, terwijl ze dit in het verleden juist heeft ontlopen. De angst hiervoor is niet ongegrond, want de tijd van sociale media en cancel culture waarin we nu leven heeft het mogelijk gemaakt dat muziekartiesten hun carrière kunnen verliezen als ze zich uitspreken (of juist niet uitspreken) over politieke tendensen.

In Europa zijn er zat voorbeelden van artiesten die zich hebben uitgesproken over maatschappelijke of politieke gebeurtenissen en die dat hebben moeten bekopen met bakken kritiek. Het voorbeeld uit 1992, toen de Ierse zangeres Sinéad O’Connor zich visueel uitsprak tegen het stilzwijgen van kindermisbruik door rooms-katholieke priesters, is recent nog veel opgerakeld, naar aanleiding van het overlijden van O’Connor in de zomer van 2023. O’Connor verscheurde een foto van paus Johannes Paulus II tijdens haar optreden bij het Amerikaanse Saturday Night Live. De zangeres kon na afloop van deze actie zoveel kritiek incasseren dat ze grotendeels uit de muziekscene verdween, met in 2003 een officiële aankondiging dit permanent te doen, wat gelukkig niet zo bleef.

Sinéad O’Connor’s verhaal laat duidelijk zien dat je uitspreken fatale gevolgen voor je carrière kan hebben. Kijken we naar vandaag de dag, dan kan zowel het wel of niet uitspreken van een mening gevolgen hebben. Sociale media zijn voor iedereen beschikbaar en de kracht van de platforms is enorm. Er is sprake van veel politieke en maatschappelijke onrust in de wereld met meerdere oorlogen en conflicten die zich op dit moment afspelen, maar ook voorbeelden van openlijke discriminatie en racisme die wijdverspreid over het internet te vinden zijn. Muziekartiesten worden vaak gekenmerkt als het hebben van een “voorbeeldfunctie”. Niet alleen uitspreken, maar ook het bewust zwijgen over gebeurtenissen kan daarmee ook op kritiek rekenen. 

Of de kritiek van mensen nu gegrond of ongegrond is, het creëert een druk op artiesten die niet te negeren is. Zo zie je dus ook dat veel artiesten zich bewust niet mengen in de grote politieke tendensen van vandaag. Om maar een van de grootste Europese artiesten van het moment te noemen: Harry Styles. Styles heeft zich in het verleden wel eens uitgesproken over zijn politieke voorkeur (dan praten we over 2013), maar is sindsdien op het Europese toneel vrij afzijdig in het doen van politieke uitspraken (specifiek Europees, want in de Amerikaanse politieke wereld heeft hij net zoals Taylor Swift jongeren opgeroepen om zich te registreren om te kunnen stemmen). Echter zijn er ook zat Europese artiesten die zich wél uitspreken: Dua Lipa, Rina Sawayama, en Måneskin zijn sterren die zeer recent nog van zich hebben laten horen. 

Soft power en de EU 

Er zijn dus mogelijk genoeg Europese artiesten met een grote populariteit die de EU kan inzetten om de jeugdige stem beter te mobiliseren. Voordat we op zoek gaan naar de beste kandidaten, zijn we benieuwd wat precies de politieke context hierachter is, bekeken vanuit het perspectief van de EU.

Waar politiek en popcultuur, de kunstsector, de sportwereld of andere vormen van expressie vanuit een politieke intentie bewust samenkomen, is er vaak sprake van het inzetten van wat soft power wordt genoemd. Soft power, anders dan hard power, kan worden gezien als het politieke vermogen om de ander te overtuigen van bepaalde waarden en idealen zonder het inzetten van de meer traditionele materiële en fysieke manieren om dit voor elkaar te krijgen, bijvoorbeeld militaire kracht. Soft power is dus voornamelijk gericht op overtuigingskracht en verleiding. Celebrity politics is hiermee dus ook een goed voorbeeld van soft power. Een belangrijk middel van soft power is culturele overtuigingskracht. Door middel van culturele expressie kunnen bepaalde unieke waarden, normen of ideeën overslaan op anderen, mits dit op een overtuigende wijze gebeurt.

Het inzetten van culturele soft power door de EU kan indirect maar ook direct plaatsvinden. Indirect is het als bepaalde waarden, normen of ideeën verspreid worden, grotendeels onafhankelijk van politieke controle. Direct kan het plaatsvinden wanneer de EU bijvoorbeeld inzet op wat culturele diplomatie wordt genoemd. In dit proces, wat typisch een vorm van soft power is, wordt er ingezet op het uitwisselen van onder meer ideeën, informatie, kunst, taal en andere culturele vormen die wederzijds begrip en dus positieve samenwerking tussen verschillende landen kunnen stimuleren.

Dat de EU mogelijk Taylor Swift zou benaderen, past geheel binnen het idee van soft power. De manier waarop popiconen als Swift bepaalde normen, waarden of ideeën kunnen verspreiden, gaat voorbij aan de mate van invloed die de EU heeft op hetzelfde gebied. Kortom, het is dus geen gek idee dat de EU meer moet inzetten op culturele soft power en het benutten van de populariteit van deze niet-politieke actoren bij doelgroepen die door Europese politici nauwelijks worden bereikt. Met name tijdens verkiezingen. 

Op zoek naar Europa’s eigen Taylor Swift

Oké, ondanks dat het heel leuk is om over Taylor Swift te praten, is het nu tijd voor een focus op Europese artiesten. Want waarom zou het uitgerekend een Amerikaanse artiest moeten zijn die de Europese jeugd optrommelt om te gaan stemmen tijdens de Europese Parlementsverkiezingen? Juist ja, dat klinkt een beetje vreemd. Maar wie moet dan die rol op zich nemen? In de persconferentie waarin Schinas Taylor Swift opriep om tijdens haar concerten in Europa jongeren aan te moedigen te gaan stemmen, zei hij ook het volgende: “Niemand kan jongeren beter mobiliseren dan jongeren.” De ideale kandidaat is dus jong, heeft een aantrekkingskracht tot jongeren en komt bij voorkeur uit een Europese lidstaat. Met dit lijstje komen we zeker wel op een aantal goede kandidaten uit!

Een band waarvan de leden niet op hun mondje zijn gevallen en die misschien ook wel passen binnen de traditionele verhouding tussen politiek en muziek is natuurlijk Måneskin. Sinds deze band het Eurovisie Songfestival in 2021 heeft gewonnen, zijn ze uitgegroeid tot een wereldact. Leadzanger Damiano David gaf in een interview met The Guardian in 2023 al aan dat alles wat ze doen gezien kan worden als politiek. De band is zeker niet bang zich politiek uit te spreken. De bandleden zien politiek als verweven met hun activiteiten als artiesten. Een andere artieste die (met name dankzij sociale media) de laatste jaren meer en meer bekendheid heeft verworven én ook zeker van zich laat horen als het politiek betreft is Rosalía. De Spaanse zangeres heeft inmiddels een horde aan jonge fans weten te verzamelen met haar Spaanstalige muziek. Daarnaast heeft ze onder andere na de Spaanse verkiezingen in 2019 zichzelf er niet van weerhouden om haar mening over de uitslag te laten horen. Dit is natuurlijk al even geleden, maar misschien zou ze inmiddels wel weer bereid zijn om haar fanbase op te trommelen om te komen stemmen? 

Is dit alles? Nee, zeker niet. Het lijstje zou nog kunnen worden aangevuld met onder andere Dua Lipa (ze is geboren in het Verenigd Koninkrijk, maar sinds 2022 heeft ze ook de Albanese nationaliteit. Albanië is sinds 2014 kandidaat-lidstaat), Stromae (al is hij op het moment helaas niet heel actief) en Rina Sawayama (al tikt zij als Japans-Britse artieste het boxje “afkomstig uit een EU-lidstaat” niet af). Stuk voor stuk wereldwijd bekende artiesten. Toch willen wij, als Nederlanders, nog een speciale vermelding maken voor onze “eigen” Joost Klein. Joost Klein? Ja natuurlijk, Joost Klein! In Nederland, België en Duitsland al wat jaartjes bekend, maar onderhand ook hard aan het timmeren aan zijn wijdere Europese carrière. Deze krijgt inmiddels een flinke boost nu hij Nederland zal vertegenwoordigen tijdens het Eurovisie Songfestival van dit jaar. De videoclip van zijn inzending Europapa is inmiddels al 16 miljoen keer bekeken; veel vaker dan die van zijn concurrenten. Daarnaast wordt het nummer gezien als een anthem for Europe. De liedtekst verduidelijkt namelijk enorm hoe verbonden Europa met elkaar is, want “[Ik] heb gelukkig geen visum nodig om bij je te zijn”. 

Kortom, er zijn zat artiesten die in de aanloop naar de Europese Parlementsverkiezingen hun bereik kunnen inzetten om hun – vaak jonge – fans te enthousiasmeren om te gaan stemmen! Al zouden we het natuurlijk ook helemaal niet erg vinden als Taylor Swift ons hierin ook nog een handje zou willen helpen.

Bram Breimer heeft een bachelordiploma in Politicologie van de Vrije Universiteit van Amsterdam, gericht op Mondiale Politiek en Internationale Veiligheid. Momenteel volgt hij een master in Europese Politiek en Externe Betrekkingen aan de Universiteit van Amsterdam.

Oud-hoofdredacteur van Shaping Europe Linda den Bol heeft een master in Europese bestuurskunde en werkt als beleidsontwikkelaar bij de Nederlandse lokale overheid. Maar nog belangrijker, ze is een Swiftie van het eerste uur.

Beeld: Shutterstock