Aanhoudende politieke desinteresse ondanks controversiële veranderingen in het land?

Welkom bij het volgende land in Shaping Europe’s landenprofielenrubriek voorafgaand aan de verkiezingen voor het Europees Parlement (EP): Slowakije! Deze geheel door land omgeven lidstaat van de Europese Unie (EU) heeft meer dan zesduizend grotten en kent het hoogste aantal kastelen en chateaus per hoofd van de bevolking. De hoofdstad, Bratislava, ligt op de grens met zowel Oostenrijk als Hongarije. Nu de verkiezingen voor het Europees Parlement snel dichterbij komen, is het de moeite waard om deze Centraal-Europese lidstaat verder onder de loep te nemen.

Basisfeiten over Slowakije

Slowakije is een land in Centraal-Europa dat wordt omringd door Tsjechië, Oostenrijk, Hongarije, Oekraïne en Polen. Slowakije heeft talloze bergen en staat bekend om het Tatragebergte. De gemiddelde temperatuur kan variëren van 20 tot -5 graden Celsius, afhankelijk van de tijd van het jaar en de locatie in het land.

De overgrote meerderheid (ongeveer 80%) van de Slowaken is etnisch Slowaaks. Etnische Hongaren vormen ongeveer 10% van de bevolking en vormen daarmee de grootste etnische minderheidsgroep in het land. In 2022 was ongeveer 1,2% van de bevolking etnisch Roma. Andere minderheidsgroepen in Slowakije zijn Duitsers, Polen, Roethenen en Tsjechen. De moedertaal van de meeste Slowaken is Slowaaks, hoewel velen ook vloeiend Tsjechisch spreken, omdat de twee talen sterk aan elkaar verwant zijn. Slowaaks is de officiële taal. Andere talen die in Slowakije veel worden gesproken zijn onder meer Hongaars, Oekraïens, Pools, Romaans, Duits en Roetheens.

Slowakije werd officieel een soeverein land op 1 januari 1993 na het uiteenvallen van Tsjechoslowakije. Het werd een lidstaat van de Europese Unie tijdens de uitbreiding van 2004, de grootste uitbreiding in de geschiedenis van de Unie. Slowakije trad in 2007 toe tot het Schengengebied en begon in 2009 de euro als munteenheid te gebruiken. De huidige commissaris van Slowakije in de Europese Commissie is Maroš Šefčovič. Hij is uitvoerend vicevoorzitter en heeft de leiding over het werk van de Europese Commissie om de doelstellingen van de Europese Green Deal te bereiken.

Slowakije is een parlementair-democratische republiek. Dit betekent dat het land zowel een premier als een president heeft. De Slowaakse premier fungeert als staatshoofd en is momenteel Robert Fico. De president daarentegen fungeert als hoofd van de uitvoerende macht, maar zijn bevoegdheden zijn vrij beperkt. De huidige Slowaakse president is Zuzana Čaputová. Ze is zowel de eerste vrouwelijke president van Slowakije als de jongste die voor die rol is gekozen.

Het nationale parlement van Slowakije wordt de Nationale Raad genoemd. Het is een eenkamerstelsel – wat betekent dat er slechts één vergadering, of kamer, is in plaats van twee, zoals bijvoorbeeld in Nederland het geval is (Eerste en Tweede Kamer). Er zijn 150 zetels. De laatste verkiezingen voor de Nationale Raad waren in september 2023. Door de verkiezingsresultaten kwam de linkse pro-Russische partij Smer-SD op de eerste plaats met 23% van de stemmen, wat zich vertaalde in 42 zetels. Daarnaast kwam een prowesterse partij, Progressief Slowakije, op de tweede plaats met 18% van de stemmen, wat resulteerde in 32 zetels. De regering die uiteindelijk werd gevormd was een combinatie van Smer-SD en twee andere partijen: Hlas-SD en SNS.

Slowakije bij de vorige verkiezingen voor het Europees Parlement

Bij de verkiezingen voor het Europees Parlement van 2019 had Slowakije 13 zetels – dit is verhoogd naar 15 zetels voor de verkiezingen van 2024. Bij de verkiezingen in Slowakije voor het Europees Parlement werden deze 13 zetels verdeeld over de Europese fracties, waarbij 4 naar de Europese Volkspartij gingen, 3 naar de Socialisten en Democraten, 2 naar de Europese Conservatieven en Hervormers, 2 naar Renew Europe, en 2 zijn niet-fractiegebonden leden. Niet-fractiegebonden leden maken geen deel uit van een fractie binnen het Europees Parlement (hier kan je meer lezen over de fracties van het EP).

De opkomst bij de laatste EP-verkiezingen in Slowakije (2019) bedroeg slechts 22,74%. Dit zette de trend van het land voort om (helaas) ruim onder de gemiddelde opkomst te liggen, die in datzelfde jaar 50,66% bedroeg over de gehele EU. Toch was dit niettemin een stijging ten opzichte van de EP-verkiezingen van 2014, waar de opkomst in Slowakije 13,05% bedroeg, tegenover het EU-gemiddelde van 42,61%.

De resultaten van de vorige verkiezingen voor het Europees Parlement zijn samengevat in de onderstaande tabel:

Wat is er gebeurd sinds de vorige Slowaakse verkiezingen (september 2023)

Sinds de laatste verkiezingen voor het Slowaakse parlement en de terugkeer van Robert Fico als leider, hebben er zowel op nationaal als op Europees niveau enkele ontwikkelingen plaatsgevonden.

Ten eerste werden op EU-niveau drie Slowaakse leden van het Europees Parlement geschorst uit hun fractie binnen het Europees Parlement (de Socialisten en Democraten). Dit vanwege hun band met Smer-SD. Dit betekent dat deze drie leden aan geen enkele fractie binnen het Europees Parlement verbonden zouden zijn en zich bij een nieuwe fractie zouden moeten aansluiten. Twee van deze leden, Monika Beňová en Katarína Roth Neveďalová, staan nog steeds vermeld als niet-fractiegebonden leden op de website van het Europees Parlement. De derde, Robert Hajšel, heeft zich sindsdien weer aangesloten bij de Socialisten en Democraten.

Ten tweede zijn er sinds januari 2024 protesten en veroordelingen over de veranderingen die de regering van Fico wil aanbrengen in het Slowaakse rechtssysteem op het gebied van (voornamelijk) corruptie. De eerste van deze veranderingen was de opheffing van de Speciaal Openbaar Aanklager, die gaat over zaken op het gebied van corruptie en georganiseerde misdaad. De verantwoordelijkheid voor deze zaken zou worden overgedragen aan regionale aanklagers die deze verantwoordelijkheid al twintig jaar niet meer hebben gehad. Dit voorstel is bekritiseerd door het Europees Parlement, de Europese Commissie, het Europees Openbaar Ministerie, de Slowaakse oppositie en zelfs door de Slowaakse president.

De tweede van deze wijzigingen betreft aanpassingen in het Slowaakse wetboek van strafrecht. Deze veranderingen omvatten onder meer het verlichten van de straffen voor misdaden met betrekking tot corruptie en het verlagen van de verjaringstermijn (hoe lang nadat een misdrijf heeft plaatsgevonden iemand nog daarvoor kan worden aangeklaagd) voor geweldsmisdrijven, waaronder seksueel misbruik van minderjarigen en verkrachting. Eén van de punten van kritiek op deze veranderingen is dat de Slowaakse politici die het wetsontwerp met de voorgestelde veranderingen hebben opgesteld, een belangenconflict hebben. Onder hen zijn er twee, Tibor Gaspar en David Lindtner, die worden beschuldigd van corruptie. Fico zelf is in het verleden beschuldigd van het gebruik van belastinggegevens om zijn politieke tegenstanders in diskrediet te brengen, en werd ervan beschuldigd een georganiseerde misdaadgroep te steunen, hoewel deze aanklachten later werden ingetrokken.

De Speciaal Openbaar Aanklager werd opgeheven, hoewel de wijzigingen in het Slowaakse wetboek van strafrecht nog moesten worden doorgevoerd op het moment van schrijven van dit artikel. Dit is het gevolg van een tijdelijke opschorting van de wijzigingen door het Slowaakse Constitutionele Hof. Dit kwam nadat de Slowaakse oppositie en de president het Constitutionele Hof hadden verzocht om te bepalen of de voorgestelde wijzigingen in het wetboek van strafrecht gerechtvaardigd waren binnen de Slowaakse grondwet.

Wat zou dit kunnen betekenen voor de EP-verkiezingsuitslagen in Slowakije?

Het is goed mogelijk dat, ondanks de huidige problemen rond veranderingen in het Slowaakse strafrechtsysteem, de opkomst bij de EP-verkiezingen van 2024 laag zal blijven. Er lijkt binnen Slowakije weinig belangstelling te zijn voor EU-politiek. Sommigen beschouwen de Europese Unie als een afgelegen organisatie die weinig belangstelling heeft voor Slowakije, terwijl anderen van mening zijn dat Slowakije te klein is om een verschil te maken in het Europees Parlement.

Om een grotere deelname van kiezers aan de verkiezingen voor het Europees Parlement te stimuleren, zal er dit jaar en in de toekomst een verschuiving moeten plaatsvinden in de manier waarop de Slowaakse bevolking de relatie tussen Slowakije en de EU beschouwt. Dit zal waarschijnlijk een lang proces zijn gedurende veel verkiezingscycli voor het Europees Parlement. Er zijn in het verleden pogingen ondernomen om de opkomst van de Slowaakse kiezers te vergroten. Zo voerde Slowakije voorafgaand aan de EP-verkiezingen van 2009 een campagne om jongeren aan te moedigen te gaan stemmen. Tien jaar later, voor de EP-verkiezingen van 2019, bezochten EU-medewerkers zeventien steden en dorpen in Slowakije in een campagne die tot doel had de Slowaakse kiezersparticipatie aan te moedigen. Zoals echter blijkt uit de aanhoudende trend van lage opkomst bij de EP-verkiezingen in Slowakije, zijn deze inspanningen niet bijzonder succesvol geweest. Hoe dan ook zou elke stijging van de opkomst bij de verkiezingen in 2024 vergeleken met voorgaande jaren een positieve stap zijn in het stimuleren van meer Slowaakse deelname aan de pan-Europese democratie.

Viktoria heeft haar bachelor Languages and International Relations behaald aan de University of Greenwich in Londen, Verenigd Koninkrijk. Momenteel doet ze een master European Union Studies aan de Universiteit Leiden.

Beeld: Shutterstock