Spaans voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie en nationale parlementsverkiezingen.

Op 1 juli begon het vijfde Spaanse voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie (‘de Raad’). De Raad heeft een roulerend voorzitterschap, wat betekent dat elke zes maanden een andere lidstaat de vergaderingen voorzit. Van 1 juli 2023 tot en met 31 december 2023 bekleedt Spanje het voorzitterschap van de Raad.

De lidstaat die de Raad voorzit, plant en leidt de vergaderingen van de Raad. Het voorzitterschap bereidt de vergaderingen voor en probeert compromissen te vinden waarin de belangen van de verschillende lidstaten worden vertegenwoordigd. Ook vertegenwoordigt de lidstaat de Raad bij de andere EU-instellingen. Ten slotte kan de lidstaat met het voorzitterschap van de Raad de EU ook mede-vertegenwoordigen op internationaal niveau. Dit gebeurt doorgaans samen met onder meer de Hoge Vertegenwoordiger (coördineert en vertegenwoordigt het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid), de voorzitter van de Europese Raad en de voorzitter van de Europese Commissie. De voorzitterschappen zijn verdeeld in ‘trio’s’ waarin drie lidstaten samenwerken. Op dit moment bestaat het voorzitterschapstrio uit Spanje, België en Hongarije. België (eerste halfjaar) en Hongarije (tweede halfjaar) nemen in 2024 het voorzitterschap over.

Spaans voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie

De vier prioriteiten van Spanje tijdens het voorzitterschap van de Raad zijn: (1) de EU herindustrialiseren en haar open strategische autonomie verzekeren, (2) vorderingen maken in de groene transitie en de aanpassing aan het milieu, (3) sociale en economische rechtvaardigheid meer bevorderen, en (4) het versterken van de Europese eenheid.

Spanje begon zijn voorzitterschap in Kyiv. De Spaanse premier Pedro Sánchez gaf op 1 juli een toespraak in het Oekraïense parlement. Hij beloofde Oekraïne de steun van de EU “zolang het nodig is” en “ongeacht de te betalen prijs”. Dit bezoek aan Oekraïne aan het begin van het Spaanse voorzitterschap heeft natuurlijk een symbolische betekenis, waarmee de steun van de EU aan Oekraïne opnieuw wordt bevestigd. Sánchez en de Oekraïense president, Volodymyr Zelenskyy, legden samen een verklaring af waarin ze onder andere de EU-kandidatuur van Oekraïne als prioriteit van het Spaanse voorzitterschap benadrukken.

Naast de nadruk op Oekraïne houdt het Spaanse voorzitterschap zich ook bezig met het vinden en versterken van nieuwe bondgenootschappen. De nadruk ligt hierbij op de Latijns-Amerikaanse en Caribische regio’s. Op 17 en 18 juli wordt voor het eerst in acht jaar onder meer een nieuwe EU-CELAC-top (Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caribische Staten) georganiseerd. Bovendien zal het migratie- en asielpact een uitdaging zijn tijdens het Spaanse voorzitterschap. Het vorige (Zweedse) voorzitterschap heeft op dit gebied al veel werk verricht, maar het pact moet onder Spaans voorzitterschap worden afgerond.

Op 13 juli zou de Spaanse premier Sánchez een speech hebben moeten houden in het Europees Parlement waarin hij de prioriteiten van Spanje aan het Parlement zou toelichten. Sánchez heeft echter gevraagd om uitstel van deze speech. De reden hiervoor is de nationale politieke situatie in Spanje. Spanje speelt op dit moment namelijk niet alleen een belangrijke politieke rol op EU-niveau, maar het land heeft deze maand ook nationale parlementsverkiezingen op 23 juli.

Spaanse nationale verkiezingen

De socialistische partij PSOE (Partido Socialista Obrero Español) van Sánchez leed grote verliezen bij de regionale en gemeenteraadsverkiezingen. Daarom riep Sánchez vervroegde verkiezingen uit. De verkiezingen zouden eind dit jaar plaatsvinden, maar Sánchez besloot de verkiezingen naar voren te schuiven. Deze verkiezingen vinden dus plaats in dezelfde maand waarin Spanje het voorzitterschap van de Raad overneemt. Aangezien Sánchez de verkiezingen ook kan verliezen, zou het voor hem niet logisch zijn om de plannen van Spanje vóór de landelijke verkiezingen aan het Europees Parlement toe te lichten. Manfred Weber, de voorzitter van de EVP (Europese Volkspartij), vroeg de voorzitter van het Europees Parlement, Roberta Metsola, om deze toespraak uit te stellen. De ‘nieuwe premier’ zou dan later de prioriteiten van Spanje kunnen presenteren. De EVP lijkt dus te verwachten dat Pedro Sánchez na deze verkiezingen niet meer de Spaanse premier zal zijn. Ze verwachten dat de Partido Popular (PP; Volkspartij, ook in de EVP-groep) de Spaanse verkiezingen wint en dat Alberto Núñez Feijóo van de PP de volgende premier van Spanje wordt.

Uit de peilingen blijkt echter dat zowel de PSOE als de PP coalitiepartners nodig hebben. De PP gaat dan waarschijnlijk samenwerken met de extreemrechtse partij Vox. In verschillende regionale overheden in Spanje regeert de PP namelijk al samen met Vox. In een debat op 10 juli bekritiseerde Sánchez Núñez Feijóo voor zijn samenwerking met Vox, terwijl Núñez Feijóo op zijn beurt Sánchez bekritiseerde omdat hij een coalitie vormde met de links-populistische partij Podemos en steun nodig had van separatistische partijen.

Moeilijkheden voor de verkiezingen

Naast de inhoudelijke spanningen voor de verkiezingen, kampt Spanje ook met enkele praktische problemen die de verkiezingen bemoeilijken: de verkiezingen zijn midden in de zomervakantie. De verwachting is dat zeker 10 van de 37 miljoen Spanjaarden op vakantie zijn. Het is onduidelijk wat mensen gaan doen; of ze überhaupt gaan stemmen of dat ze bijvoorbeeld per post stemmen. Dit maakt het moeilijker om de verkiezingen te voorspellen. Bovendien zijn de temperaturen in de zomer in Spanje doorgaans al hoog, maar momenteel kampt Spanje met een hittegolf, die ook tijdens de verkiezingen lijkt aan te houden. Vorig jaar op 23 juli waren de temperaturen rond de 40 graden. In de rij wachten om te stemmen is al niet aangenaam, maar de hoge temperaturen kunnen ontmoedigend werken. Dus als deze hoge temperaturen zich dit jaar herhalen, kan het een reden zijn voor Spaanse burgers om zich te onthouden van stemmen.

Daarnaast deed zich ook een meer organisatorisch probleem voor doordat de verkiezingen midden in de zomer vallen. De Spaanse wet schrijft voor dat de stembureaus worden gecontroleerd door drie geregistreerde kiezers. Deze kiezers worden geselecteerd op basis van een loterijsysteem. Als deze mensen echter kunnen bewijzen dat ze hun vakantie geboekt hebben vóór 29 mei (toen de verkiezingen werden aangekondigd), zijn ze vrijgesteld van deze taak. Daarom is het moeilijk om voldoende mensen te hebben die toezicht houden op de verkiezingen, wat noodzakelijk is voor een eerlijk en democratisch verloop van de verkiezingen.

Het Spaanse voorzitterschap van de Raad na de nationale verkiezingen

Ongeacht wie de verkiezingen in juli wint, het Spaanse voorzitterschap van de Raad blijft belangrijk. Het vorige voorzitterschap (Zweden) heeft niet alle dossiers kunnen afronden. Het volgende voorzitterschap, Hongarije, krijgt veel kritiek en politici hebben zelfs al gezocht naar mogelijkheden om dit voorzitterschap te voorkomen. Omdat Hongarije zich niet houdt aan de democratische principes van de EU en de rechtsstaat in Hongarije onder druk staat, vinden politici dat Hongarije niet het voorzitterschap van de Raad en de verantwoordelijkheid die hierbij hoort, moet krijgen. Leden van het Europees Parlement hebben daarom geprobeerd strategieën te bedenken om het Hongaarse voorzitterschap te verzwakken of te voorkomen. Ook trokken verschillende lidstaten, waaronder Duitsland, expliciet het vermogen van Hongarije om de Raad te leiden in twijfel. Los van de vraag of dit voorzitterschap ‘verhinderd’ kan worden, zijn de verwachtingen van dit voorzitterschap laag. Spanje heeft dus veel werk te doen.

Vanwege Núñez Feijóo’s beperkte Engelse taalvaardigheid en beperkte ervaring in de internationale politiek, maken sommigen zich zorgen dat hij minder toegewijd zal zijn aan de EU. Núñez Feijóo heeft echter verzekerd dat ook hij het Spaanse voorzitterschap serieus neemt. Als het gaat om de Spaanse ambities met betrekking tot het voorzitterschap van de Raad, beweren zowel Sánchez als Núñez Feijóo overtuigd Europeanen te zijn.

Núñez Feijóo heeft al een team samengesteld van mensen die het werk direct kunnen overnemen van Sánchez en zijn team. Bovendien ondersteunt hij de vier prioriteiten die Sánchez naar voren heeft gebracht. Het is echter afwachten hoeveel Spanjaarden er gaan stemmen en als Spanje een nieuwe premier krijgt, hoe deze verandering zich zal vertalen naar het Spaanse voorzitterschap van de Raad. Of Sánchez of Núñez Feijóo wint, Spanje zal er alles aan doen om zijn voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie tot een succes te maken. Toch staat Spanje, zoals het er nu uitziet, nog een hete zomer te wachten.

Hanna Krijgsman van Spangenberg heeft een master in Political Science van de Vrije Universiteit Amsterdam en een bachelor in Europese Studies van de Universiteit van Amsterdam met een major in Europese geschiedenis.

Beeld: Shutterstock