Alles wat je moet weten over het Europees Parlement.

In juni 2024 mogen we weer naar de stembus om te stemmen voor het Europees Parlement, maar waar stemmen we eigenlijk voor? De Europese Unie (EU) heeft de afgelopen jaren de reputatie gekregen van een ingewikkelde organisatie, die bestaat uit een wirwar van verschillende onderdelen die allemaal net een andere functie hebben. Om je op weg te helpen, leggen we hier uit wat het Europees Parlement is en welke functies het heeft. Zo weet je straks precies waarom je eigenlijk naar de stembus gaat.

Het Europees Parlement is een belangrijk onderdeel van het besluitvormingsproces van de EU. Het werd in 1959 opgericht als de Algemene Vergadering van de Europese Gemeenschap van Kolen en Staal, waarna het in 1962 omgedoopt werd tot het Europees Parlement. Sinds 1979 worden de leden van het Parlement elke vijf jaar direct gekozen door de inwoners van de lidstaten om de belangen van de Europese bevolking te vertegenwoordigen. In totaal zijn er op dit moment 705 leden van het Parlement, maar na de verkiezingen van 2024 zal dit aantal toenemen tot 720, als gevolg van de groeiende Europese bevolking. Dit betekent dat landen die een toename van hun inwonersaantal hebben, waaronder Nederland, meer zetels zullen krijgen. 

Welke functies heeft het Parlement?

In tegenstelling tot de meeste nationale parlementen, kan het Europees Parlement geen wetsvoorstellen doen. Deze rol is enkel weggelegd voor de Europese Commissie (EC). Dit betekent echter niet dat het Parlement geen belangrijke rol speelt in het algehele wetgevingsproces. Eén van de belangrijkste taken van het Europees Parlement is het debatteren over wetsvoorstellen. Het Parlement kan wetten aannemen, afwijzen of wijzigingen aanbrengen. Hoewel er hier dus geen nieuwe wetten ontstaan, kunnen wetten ook niet doorgevoerd worden zonder het Parlement. Zo heeft het Parlement eind november nog een plan weggestemd van de Commissie om het gebruik van pesticiden in de landbouw voor 2030 te halveren.

Dit is echter niet de enige taak van het Parlement. Samen met de Raad van Ministers wordt namelijk ook het jaarlijkse EU-budget goedgekeurd door het Parlement. Elk jaar stelt de EC de begroting op en stuurt deze in april naar het Parlement en de Raad van Ministers. Zij buigen zich over het voorstel en doen, zo nodig, suggesties om het te verbeteren. Vervolgens houdt het Parlement toezicht op de verschillende onderdelen van de EU, is het verantwoordelijk voor de benoeming van de Europese Ombudsman en bevestigt het de benoeming van de president en vicepresident van de Europese Centrale Bank.

Tot zover klinkt het alsof het Parlement vooral controle houdt en de wetten die de Commissie voorstelt, goedkeurt of afwijst, maar jouw stem heeft meer invloed op het gehele besluitvormingsproces dan je misschien denkt. Hoewel wetten door de Europese Commissie worden opgesteld en uitgevoerd, bepaald het Parlement de samenstelling van de Europese Commissie. Dit doet het Parlement samen met de Europese Raad, waar de leiders van alle lidstaten inzitten; de Raad nomineert leden en het Parlement moet ze goedkeuren. Daarnaast kan het Parlement de Commissie dwingen om ontslag te nemen. Dit is nog nooit gebeurd, maar in 1999 besloot de EC zelf massaal ontslag te nemen naar aanleiding van een corruptieschandaal, nog voordat het Parlement tijd had om hierover een beslissing te nemen.

Wie zitten er in het Parlement? 

Op dit moment is Roberta Metsola uit Malta de voorzitter van het Parlement. De voorzitter wordt, samen met veertien vicevoorzitters, aangesteld voor een periode van tweeënhalf jaar, dus precies de helft van de totale termijn van het Parlement. De taak van de voorzitter is het vertegenwoordigen van het Parlement tegenover andere Europese instituties en de buitenwereld. Daarnaast ondertekent de voorzitter, na goedkeuring van het Parlement, het EU-budget dat daarna in werking treedt. 

Zoals eerder gezegd, zullen er na de verkiezingen van 2024 720 leden in het Parlement komen. Het aantal leden dat elke lidstaat krijgt, is ongeveer proportioneel naar het inwonersaantal. De nadruk ligt op ‘ongeveer’ aangezien geen enkel land meer dan 96 en minder dan zes leden kan hebben. Momenteel is Duitsland het enige land met het maximale aantal leden en hebben Cyprus, Luxemburg en Malta de minimale zes. Na de verkiezingen zal Nederland 31 zetels hebben. 

Leden zijn binnen het Parlement niet gegroepeerd op basis van hun nationaliteit, maar op basis van hun politieke standpunten. In totaal zijn er zeven politieke fracties verdeeld over het politieke spectrum. Daarnaast zijn er een aantal leden die geen onderdeel vormen van een politieke groep, zij worden ook wel niet-gebonden leden genoemd. Als je meer wilt weten over de verschillende fracties, stay tuned! Er komt nog een artikel met alle informatie die je hierover nodig hebt.

Hoe gaat het Parlement te werk?

Elke maand komen de Europarlementariërs een week lang bijeen, afwisselend in Brussel en Straatsburg, voor de plenaire vergaderingen waar alle leden aanwezig zijn. Tijdens deze plenaire vergaderingen wordt er gestemd voor wetsvoorstellen van de Europese Commissie en eventuele aanpassingen die gedaan zijn door de commissies (niet te verwarren met de Europese Commissie). 

Het Parlement telt namelijk twintig vaste commissies die allemaal verantwoordelijk zijn voor een specifiek beleidsgebied, denk hierbij aan buitenlandse zaken, ontwikkelingssamenwerking, economische en monetaire zaken en volksgezondheid. Je kunt de commissies dus het beste vergelijken met de verschillende ministeries die we in Nederland kennen. Het Parlement kan daarnaast ook subcommissies en speciale commissies aanstellen die zich buigen over specifieke actuele kwesties, zoals een commissie omtrent de impact van de Covid-19 pandemie. 

Commissies bestaan uit tussen de 25 en 88 parlementsleden en kiezen hun eigen voorzitter. De opmaak van commissies weerspiegelt de zetelverdeling van het gehele Parlement, wat betekent dat de grootste politieke groep uit het Parlement in principe ook de meeste leden in een commissie heeft. Parlementaire commissies komen één of twee keer per maand samen in Brussel om wetsvoorstellen te bestuderen en, zo nodig, aan te passen. Over deze gecontroleerde en aangepaste wetsvoorstellen wordt daarna, door alle leden van het Parlement, gestemd tijdens plenaire vergaderingen.

Zo, dat was het Europese Parlement in vogelvlucht. Zoals je hebt kunnen lezen, is het Europees Parlement cruciaal voor het doorvoeren van wetsvoorstellen. Hoewel Europarlementariërs deze wetten niet zelf bedenken, kan Europese wetgeving niet bestaan zonder het Parlement. Daarom is het belangrijk dat je tijdens de komende verkiezingen gaat stemmen, want ook al lijkt het misschien een ver-van-je-bed-show, jouw stem telt in het vormen van Europees beleid.

Sabine Herder heeft een master Crisis and Security Management aan Universiteit Leiden en doet nu de master European Policy aan de Universiteit van Amsterdam. Hiervoor heeft ze een bachelor Liberal Arts and Sciences gedaan met een hoofdrichting in Internationale Betrekkingen.

Beeld: Shutterstock