Van de wieg van de democratie tot moderne uitdagingen en controverses.

Griekenland, de bakermat van de Europese beschaving, is als een tijdmachine die je meeneemt naar de tijd van oude goden, filosofen en epische veldslagen. Griekenland staat bekend om zijn prachtige landschappen, overmatige koffieconsumptie, de gastvrijheid van de mensen en is sinds 1981 een belangrijk lid van de Europese Unie (EU). Hoewel dit land helaas vooral wordt geassocieerd met de financiële crisis van de afgelopen jaren, zal dit artikel je helpen een beter inzicht te krijgen in het land waar democratie voor het eerst werd bedacht als een vorm van bestuur. Wat zijn de Griekse uitdagingen en wat kunnen we verwachten bij de verkiezingen voor het Europees Parlement (EP) in juni van dit jaar? Je leest het hier! 

Geografie

Oké, stel je Griekenland voor als een puzzel in het zuidoosten van Europa, waar het een en al zon en mediterrane sfeer is. Je hebt het vasteland, dat lijkt op een hand met drie vingers die uitsteken in de Egeïsche Zee: respectievelijk Peloponnesos in het zuiden, Centraal-Griekenland in het centrum en Macedonië in het noorden. Maar wacht, er is meer! Rondom het vasteland liggen zo’n zesduizend (!) eilanden, waarvan er slechts zo’n tweehonderd bewoond zijn. Ja, Griekenland is als een grote speeltuin van eilanden, met prachtige kustlijnen, ruige bergen en een heleboel geschiedenis gepropt in elk hoekje. 

Athene, de hoofdstad van het land, is een must-visit dankzij de iconische Akropolis die boven de stad uittorent met daarop het Parthenon – een oude tempel gewijd aan Athene, de godin van de wijsheid. Dan is er Delphi, waarvan de oude Grieken geloofden dat het het centrum van de wereld was, met zijn beroemde orakel en prachtige ruïnes. Het eiland Santorini is net een ansichtkaart met zijn witgekalkte gebouwen op kliffen die uitkijken over de diepblauwe zee. En als je van geschiedenis en mythologie houdt, dan ben je op Kreta aan het juiste adres, dankzij zijn Minoïsche paleizen en het legendarische labyrint van de Minotaurus. Dus of je nu op zoek bent naar cultureel erfgoed of adembenemende natuur, Griekenland levert op alle fronten. 

Bevolking en economie

Griekenland is een bruisende lappendeken van ongeveer tien miljoen mensen, die elk hun eigen unieke smaak aan de mix toevoegen. Als vertegenwoordigers van de Zuid-Europese mentaliteit staan familie en gemeenschap centraal in het Griekse leven, met tradities die van generatie op generatie worden doorgegeven. In deze eeuw van seculariteit speelt de Grieks-orthodoxe kerk nog steeds een grote rol in het land. Ze is sterk betrokken bij het onderwijs en oefent grote invloed uit op de politiek en belangrijke debatten, zoals het overwinnen van de economische crisis.

Op economisch gebied heeft Griekenland problemen gehad, vooral in de afgelopen jaren met de financiële crisis. Toerisme is de hoeksteen van de economie van het land; Griekenland trekt elk jaar miljoenen bezoekers die genieten van de zonovergoten stranden, oude ruïnes verkennen en proeven van de verrukkelijke keuken. Hoewel dit geld in het laatje brengt, komt het niet noodzakelijk ten goede aan de gemiddelde Griekse burger, omdat de toerismesector meestal in handen is van een beperkt aantal rijke mensen. Bovendien zijn transnationale bedrijven en buitenlandse investeerders de laatste jaren steeds meer aanwezig. 

Het slechte beheer van het toerisme, dat zo belangrijk is voor Griekenland, heeft de toch al moeilijke situatie van de lokale gemeenschappen verergerd. Daarom zijn er inspanningen nodig om de economie nieuw leven in te blazen en te diversifiëren. Naast toerisme speelt landbouw een belangrijke rol, met olijven, olijfolie en feta als gewaardeerde exportproducten. Scheepvaart is ook een belangrijke sector, die profiteert van de strategische ligging van Griekenland op het kruispunt van Europa, Azië en Afrika. Ondanks de economische uitdagingen blijft Griekenland zich ontwikkelen door innovatie en ondernemerschap te omarmen en tegelijkertijd zijn rijke culturele erfgoed te koesteren.

Nationale politiek

Het politieke systeem functioneert binnen het kader van een parlementaire republiek, met een eenkamerwetgevende macht die bekend staat als het Griekse parlement. De afgelopen jaren heeft Griekenland belangrijke politieke ontwikkelingen doorgemaakt, waaronder de opkomst van nieuwe partijen en verschuivingen in de verkiezingsdynamiek. Na het vertrek van premier Alexis Tsipras, die eerst werd verkozen op een anti-bezuinigingsplatform, maar vervolgens de derde bail-out ondertekende, verloor SYRIZA (links) de leidende rol aan Nieuwe Democratie (centrumrechts). Onder leiding van premier Kyriakos Mitsotakis heeft de regering van Nieuwe Democratie een beleid gevoerd dat gericht is op economisch herstel, het aantrekken van buitenlandse investeringen en het doorvoeren van hervormingen. 

De conservatieve partij Nieuwe Democratie zette dit jaar een onverwachte stap: in een baanbrekend moment stemde de partij in met de legalisering van het homohuwelijk, waardoor Griekenland het eerste orthodoxe land ooit is dat dit deed. Voor de Griekse samenleving die het economisch nog steeds moeilijk heeft, lijkt dit desalniettemin meer vuurwerk dan tastbare vooruitgang. Uitdagingen zoals hoge werkloosheid en sociale ongelijkheid blijven bestaan, wat bijdraagt aan politieke polarisatie en de opkomst van populistische en extreemrechtse bewegingen. Dit komt voort uit extreemrechtse retoriek over de zware en ongerechtvaardigde betrokkenheid van internationale instellingen bij de economische crisis, waardoor Griekenland zijn soevereiniteit verliest. De oppositie, waaronder de SYRIZA-partij en andere kleinere partijen, blijft pleiten voor alternatieve benaderingen om deze problemen aan te pakken. Te midden van deze dynamiek blijft het politieke landschap van Griekenland veranderlijk, gevormd door voortdurende debatten over bestuur, economisch beleid en de rol van het land binnen de EU.

Griekenland en de EU

De relatie tussen Griekenland en de EU is een achtbaanrit geweest die is gekenmerkt door zowel uitdagingen als kansen. De toetreding tot de EU in 1981 was een belangrijke mijlpaal voor de Grieken en markeerde de integratie in de bredere Europese gemeenschap na tientallen jaren van politieke instabiliteit en economische strijd. Het EU-lidmaatschap gaf toegang tot financiële steun, ontwikkeling van infrastructuur en kansen voor handel en investeringen. De reis van Griekenland binnen de EU werd echter ook onderbroken door momenten van onrust, met name tijdens de staatsschuldencrisis eind jaren 2000. Het land kreeg te maken met ernstige economische problemen, wat leidde tot drie bail-outs en bezuinigingsmaatregelen opgelegd door de EU en het Internationaal Monetair Fonds (IMF).

Verergerd door factoren zoals een hoge staatsschuld, onhoudbare uitgaven en een wereldwijde economische neergang, werd Griekenland geconfronteerd met ernstige financiële uitdagingen. Daartoe behoren stijgende werkloosheid, bezuinigingsmaatregelen en sociale onrust. Als reactie op de crisis heeft de EU, samen met het IMF, Griekenland reddingspakketten verstrekt voor een totaalbedrag van honderden miljarden euro’s. Deze reddingsprogramma’s waren bedoeld om de Griekse economie te stabiliseren, structurele hervormingen door te voeren en het vertrouwen van investeerders te herstellen. De bezuinigingsmaatregelen die werden opgelegd als onderdeel van de bail-outvoorwaarden leidden echter tot publieke onvrede en politieke onrust, waarbij driekwart van de bevolking van mening was dat de bail-outs meer kwaad dan goed deden. De bezuinigingsmaatregelen waren bedoeld om het overheidstekort terug te dringen en bestonden onder andere uit bezuinigingen op de lonen en uitgaven van de overheid en belastingverhogingen. 

Ondanks de ontberingen die het moest doorstaan, boekte Griekenland aanzienlijke vooruitgang bij het doorvoeren van hervormingen, het herstructureren van zijn economie en het bereiken van begrotingsconsolidatie – zij het met gemengde resultaten in de zin dat de situatie van de gemiddelde burger erbarmelijk bleef. Hoewel de rol van de EU in de ondersteuning van Griekenland tijdens de crisis cruciaal was, leidde dit ook tot debatten over soevereiniteit, democratische verantwoording en de langetermijnimplicaties van EU-interventie in de economieën van de lidstaten. Dit alles, in combinatie met de beeldvorming over de “luie Grieken” dat gepaard ging met de ontwikkelingen van de crisis, heeft zeker bijgedragen aan de daling van de populariteit van de EU in Griekenland.

Griekenland heeft ook een leidende rol gespeeld in de migratiecrisis in Europa. Het land kreeg te maken met golven vluchtelingen en migranten die de zee overstaken, vooral vanuit door conflicten verscheurde regio’s in het Midden-Oosten en (Noord-)Afrika. De toestroom van asielzoekers heeft de middelen en infrastructuur van Griekenland onder druk gezet, wat heeft geleid tot humanitaire problemen en sociale spanningen. In reactie hierop heeft de EU financiële bijstand, logistieke steun en samenwerkingsovereenkomsten verstrekt om de migratiestroom in goede banen te leiden. Het migratie- en asielbeleid van de EU is echter bekritiseerd omdat het onsamenhangend en ontoereikend is en leidt tot een ongelijke verdeling van de lasten tussen de lidstaten, waarbij het grootste deel bij de landen aan de grenzen blijft. In de Griekse context is het EU-beleid vaak bekritiseerd vanwege het onvermogen om de onderliggende oorzaken van migratie aan te pakken, asielaanvragen effectief te beheren en te zorgen voor een eerlijke verdeling van verantwoordelijkheden tussen EU-landen. Als gevolg daarvan blijft Griekenland worstelen met de complexiteit van migratie en “illegale” migranten naar vaak gevaarlijke gebieden sturen, grotendeels vanwege inefficiënte aanvraagprocedures, die beter op EU-niveau kunnen worden aangepakt.

Afgezien van het feit dat ze een centrale rol spelen in wereldwijde crises, hebben sommige Griekse EP-leden crisisachtige episodes in het EP veroorzaakt tijdens het aftredende mandaat. Eva Kaili heeft zichzelf zeker beroemd gemaakt, niet als vicevoorzitter van het EP maar eerder om de verkeerde redenen. Zij is het gezicht van het cash-for-influence Qatargate-schandaal, waarbij sommige EP-leden aanzienlijke sommen geld kregen in ruil voor het bepleiten van bepaalde kwesties en het stemmen op bepaalde manieren in coördinatie met externe actoren. Nadat haar vader werd betrapt voor een bepaald Brussels hotel met een koffer vol geld, zat Eva Kaili in onzekerheid met de Belgische rechtbank. Ze heeft tweeënhalve maand in de gevangenis doorgebracht en wacht nu op een nieuw proces. Als troost voor haar, ze is niet de enige Griek die opgesloten zit tijdens hun termijn. Ioannis Lagos zit momenteel een straf van 13 jaar uit omdat hij een sleutelfiguur was in de activiteiten van de nu opgeheven neofascistische partij Gouden Dageraad, nadat zijn politieke immuniteit in 2021 was opgeheven.

Verkiezingen EU-parlement 2019

Totaal aantal zetels: 21

Opkomst: 59%

Bij de verkiezingen van 2019 in Griekenland kwam Nieuwe Democratie naar voren als de dominante kracht, met 33,12% van de stemmen en 8 van de 21 zetels die aan Griekenland zijn toegewezen in het EP. SYRIZA, de regeringspartij op dat moment, werd tweede met 23,75% van de stemmen en 6 zetels. De verkiezingen toonden een belangrijke verschuiving in de Griekse politiek, met Nieuwe Democratie die aan kracht won temidden van de ontevredenheid van de kiezers over de manier waarop de zittende regering omging met economische en sociale kwesties.

Een vooruitblik

Op basis van de recente nationale verkiezingen en de heersende stemming zou een aanzienlijk deel van het electoraat zich bij de EP-verkiezingen in Griekenland wel eens van stemming kunnen onthouden. Aangezien Nieuwe Democratie, de huidige regeringspartij, waarschijnlijk haar leidende positie zal behouden, kunnen de resultaten een afspiegeling zijn van de resultaten van de nationale verkiezingen, wat mogelijk duidt op meer steun voor (extreem)rechtse partijen – net als in veel andere Europese landen. Het heersende gevoel onder Grieken dat Europese verkiezingen onbelangrijk zijn, zou echter kunnen leiden tot algehele apathie ten opzichte van het proces. Ondanks deze factoren zou de samenstelling van het EP in Griekenland een voortzetting kunnen zijn van de politieke trends op nationaal niveau, zij het met verschillende niveaus van betrokkenheid van het electoraat. Eén ding is echter glashelder: Gouden Dageraad komt niet in het nieuwe EP.

Iva Dzhunova heeft een BA in Internationale Betrekkingen van de Rijksuniversiteit Groningen en volgt nu een MA in Europees Beleid aan de Universiteit van Amsterdam.

Beeld: Shutterstock