Vrouwen over hun menstruatie en het taboe op ongesteld zijn (Menstrual Hygiene Day – deel 1).

Vandaag, 28 mei 2022, is het Menstrual Hygiene Day. Grote kans dat je dat nog niet wist. Ondanks dat ongeveer de helft van de wereldbevolking (een deel van hun leven) menstrueert, is het een onderwerp waar maar weinig over gesproken wordt en weinig bewustzijn over is. Tegenwoordig worden nog steeds miljoenen vrouwen* over de hele wereld gestigmatiseerd en uitgesloten, enkel omdat ze menstrueren. Hoewel dit in Nederland misschien mee lijkt te vallen, valt dit toch tegen. Zo worden vrouwen in sommige (gelovige) gemeenschappen tijdens hun menstruatie als onrein beschouwd en mogen zij geen religieuze gebouwen betreden, bepaald voedsel aanraken of lichamelijk contact maken met andere mensen. 

Het voortdurende taboe rond menstruatie zorgt ervoor dat er voor veel vrouwen te weinig informatie beschikbaar is over goede hygiëne en dat sommige vrouwen geen toegang tot betaalbare menstruatieproducten hebben. Daarom vindt dus op 28 mei Menstrual Hygiene Day plaats. Deze datum is niet voor niets gekozen. De gemiddelde menstruatiecyclus duurt 28 dagen en een menstruatie duurt gemiddeld genomen vijf dagen. 28-5 dus. Het doel van Menstrual Hygiene Day is om menstruatie te normaliseren en taboes te doorbreken, zodat er meer bewustzijn ontstaat over menstruatie. Dit zorgt ervoor dat vrouwen in de toekomst hopelijk niet meer gediscrimineerd worden of zich onzeker hoeven te voelen tijdens hun menstruatie. 

Om te kijken hoe ongesteld zijn in Nederland wordt ervaren, hebben we met verschillende vrouwen gesproken over menstrueren. Anna, Bibi, Chaimae, Daphne, Emily, Femke en Gwen** zullen in een tweeluik aan het woord komen over hun gedachten en ervaringen omtrent dit onderwerp. In dit eerste artikel vertellen ze wat hun klachten zijn, of en hoe menstrueren hen belemmert in het dagelijks leven en of ze denken dat er nog een taboe bestaat rond ongesteldheid. Daarnaast hebben we de ervaringen van enkele redactieleden van Shaping Europe in dit artikel meegenomen. 

Voor we beginnen: in dit artikel wordt menstruatie besproken. Mocht je nu niet precies weten wat ongesteld zijn precies is of inhoudt, bekijk dan gerust eerst even deze duidelijke video, waarin de anatomie van de baarmoeder, de menstruatiecyclus, de geschiedenis van het taboe op menstrueren en (hevige) menstruatieklachten worden uitgelegd. Ook wordt er verteld wat je tegen hevige menstruatieklachten kan doen, wat de video tevens interessant maakt voor iedereen die zelf menstrueert. 

Menstruatieklachten: een overzicht

Voor veel vrouwen en andere mensen die maandelijks ongesteld worden, is menstrueren geen pretje. Uit een onderzoek van gynaecoloog Dr. Bertho Nieboer (RadboudUMC) blijkt dat 85% van zijn respondenten menstruatiepijn ervaart en 38% merkt dat menstruatie zorgt voor belemmeringen in het dagelijks leven. De officiële benaming voor menstruatiepijn is dysmenorroe. Het komt vooral voor bij pubers en jongvolwassenen; tussen de dertigste en vijfendertigste verjaardag of na een zwangerschap neemt de pijn meestal af, al is dat niet in alle gevallen zo. Als er geen aantoonbare onderliggende reden is voor de menstruatiepijn, zoals een menstruatieaandoening, dan wordt dit primaire dysmenorroe genoemd. De pijn komt dan door de toename in prostaglandinen, stofjes waar zo op terug wordt gekomen. Wanneer er wel sprake is van organische oorzaak, heet dit essentiële- of secundaire dysmenorroe. 

Dat ongesteld zijn pijn doet, is niet gek. De kracht die komt kijken bij het samentrekken van de baarmoeder (175 mm kwikdruk) is vergelijkbaar met een helemaal opgepompte bloeddrukmeter, alleen dan dus in de onderbuik. Om te kunnen samentrekken, maakt de baarmoeder stofjes aan, de eerdergenoemde prostaglandinen, die pijnprikkels doorgeven aan de hersenen. Wanneer het aantal stofjes oploopt, zorgt dat – naast de hormoonschommelingen en het bloedverlies – soms voor (ernstige) klachten als buikkrampen, rugpijn, rusteloze benen, een opgeblazen gevoel, hoofdpijn, darmproblemen, duizeligheid, pijnlijke borsten, stemmingswisselingen, vermoeidheid en in sommige gevallen overgeven, flauwvallen en/of depressiviteit. Met (een van) deze klachten is het voor velen minder prettig om bijvoorbeeld te sporten en/of moeilijker om zich te concentreren op school of op het werk. 

Belangrijk is wel om te benoemen dat ernstige klachten niet horen bij menstruatie. Het is moeilijk om in te schatten wanneer klachten daadwerkelijk ernstig zijn, want iedereen ervaart de pijn anders. Wanneer de klachten echter zo hevig zijn dat je niet meer goed kunt functioneren of wanneer de pijn bijvoorbeeld elke maand erger wordt, is het verstandig om contact op te nemen met je huisarts. Bekijk voor meer informatie de website ThuisArts.nl. Daarnaast kunnen sommige menstruatieklachten dus veroorzaakt worden door aandoeningen of ziektes (secundaire dysmenorroe), zoals endometriose, PCOS, PMS, PMDD, poliepen, een slechtwerkende schildklier, bloedstollingsaandoeningen, etc. Ook hierover is informatie te vinden op ThuisArts.nl. Overigens verschilt de ernst van de klachten per persoon en zijn er ook vrouwen die amper ergens last van hebben, of na het slikken van pijnstilling weer helemaal oké zijn. 

Fysieke menstruatieklachten 

Wanneer we aan onze respondenten vragen hoe zij hun menstruatie ervaren, krijgen we uiteenlopende antwoorden. Dat is niet gek, want iedereen ervaart menstrueren anders. De ene respondent zegt dat haar klachten erg meevallen, terwijl een ander aangeeft het ‘heel onprettig’ te vinden. De aard van de klachten variërt tevens enorm. Bibi geeft aan dat ze vroeger hele erge buikpijn had en misselijk was. De klachten waren soms zo erg, dat ze helemaal niks meer kon. Op dit moment slikt ze de minipil om de menstruatie te laten stoppen, maar dit werkt tot nu toe niet. Bibi is niet de enige die last heeft van haar menstruatie, ook Chaimae, Femke en Emily geven aan zich best ziek te voelen tijdens hun menstruatie en geen energie te hebben. 

Waar Bibi veel klachten heeft, valt dit voor Anna mee. Ze heeft wel klachten als buikpijn en rugpijn, maar kan er goed mee leven. Ze zegt: “[…] Over het algemeen heb ik wel kunnen accepteren dat het bij het leven hoort. Dat vond ik lastiger toen ik jonger was.” De verschillen in klachten zien we ook op de Nederlandse redactie van Shaping Europe. Een redactielid, vanwege de herleidbaarheid en de aanwezigheid van medische gegevens geanonimiseerd, heeft momenteel bijna nergens last van, maar dat is weleens anders geweest. Jarenlang viel ze bij vrijwel elke menstruatie (bijna) flauw – overigens niet van de pijn, het was een redelijk losstaande reactie die maximaal een half uur duurde. Dan begonnen haar oren te suizen, verdween haar zicht, kreeg ze een koortsaanval, trilden haar benen en handen, en werd ze duizelig. Heel soms ging het licht daadwerkelijk uit, maar meestal ging ze net op tijd zitten of liggen. Inmiddels is het Redactielid dit ‘ontgroeid’, maar neemt ze uit voorzorg wel maandelijks ijzersupplementen en probeert ze op de eerste dag, zeker ‘s ochtends, wat rustiger aan te doen. Een ander Redactielid had een hele andere klacht. Ze heeft vooral last van flinke lage rugpijn, waardoor ze zonder ibuprofen niet rechtop kan zitten of staan. Ook heeft ze last van meer acne tijdens haar menstruatie. Verder heeft ze gelukkig geen vervelende klachten. 

Bijna alle geïnterviewden geven aan soms (heel erg) belemmerd te worden door menstruatieklachten. Anna vertelt: “Het meest ‘vervelende’ vind ik dat ik me niet meer goed kan concentreren als ik rugpijn of buikpijn heb. Dan denk ik: ik wil […] mijn werk doen, maar dat gaat gewoon niet zo.” Emily heeft eenzelfde ervaring. Doordat ze zich fysiek niet goed voelt, is het vermoeiender om een actieve dag te leiden. Ze plant graag om haar menstruatie heen, maar dat is niet altijd mogelijk en dat is lastig. Ook de drempel om bijvoorbeeld te gaan sporten ligt wat hoger. Sowieso is trainen in witte sportbroekjes, bijvoorbeeld tijdens gym, voetbal of hockey, voor sommigen onprettig, laat staan sporten in ballet- of zwemkleding. Bibi geeft aan dat haar menstruatie haar vooral vroeger erg heeft belemmerd: “Soms was het zo erg dat ik niet op de fiets naar school kon totdat de medicatie werkte”. Chaimae geeft aan vaak uitgeput te zijn door het bloedverlies en de pijn, waardoor het moeilijker wordt om de dag door te komen. Het flauwvallen heeft het Redactielid belemmert in de zin van dat het altijd onverwacht en ongelegen kwam. Op vakantie, in de rij bij de douane, onder de douche, in de trein, op de fiets, bij wedstrijden… Daar elke keer rekening mee moeten houden was gewoon erg irritant. Daarnaast zorgde het (bijna) flauwvallen ervoor dat ze de rest van de dag minder energie had. Evenwel zijn er ook respondenten die er minder last van hebben. Gwen bijvoorbeeld, die aangeeft dat ze nooit om haar menstruatie hoeft heen te plannen en alles doet wat ze normaal ook zou doen. 

Psychische menstruatieklachten

Naast fysieke klachten, kan de menstruatiecyclus ook resulteren in psychische klachten. Dat blijkt tevens uit het eerdergenoemde onderzoek van Dr. Nieboer. Zeventig procent van de respondenten uit zijn onderzoek heeft voor of tijdens de menstruatie last van psychische klachten en vermoeidheid. Dat kunnen wat onschuldige stemmingswisselingen of onzekerheid zijn, maar de klachten kunnen daarnaast serieuzer van aard zijn. Daphne vertelt bijvoorbeeld dat ze last heeft van PMS (Premenstrueel Syndroom); lichamelijke en in haar geval psychische klachten die starten ongeveer een week vóórdat de menstruatie daadwerkelijk begint. Daarnaast denkt Daphne dat ze PMDD, Premenstrual Dysphoric Disorder, heeft. Of ze deze chronische aandoening daadwerkelijk heeft is nooit medisch bevestigd, ondanks dat ze de dokter ervoor heeft bezocht. PMDD is een heftige reactie op de stijging en daling van de hormonen oestrogeen en progesteron. Dit kan leiden tot klachten als slapeloosheid, stemmingswisselingen en depressieve stemmingen. In het geval van Daphne heeft PMDD zelfs geleid tot suïcidale gedachten***. Haar negatieve gedachten houden ongeveer een week aan en stoppen vrijwel tegelijkertijd met het starten van de menstruatie. 

Het zal geen verrassing zijn dat deze klachten Daphne behoorlijk belemmeren in het dagelijks leven. Door PMDD heeft ze last van slapeloosheid en nachtmerries, wat ervoor zorgt dat ze vermoeider is. Ook proberen om positief te blijven kost haar veel energie. Door haar klachten vindt ze het moeilijker om zich te concentreren en om sociale activiteiten te ondernemen. Normaal gesproken zorgt leuke dingen doen voor afleiding, maar omdat ze die afleiding nodig heeft om te dag door te komen, heeft ze minder tijd om aan opdrachten te werken. 

Daphne geeft aan dat er bij huisartsen te weinig kennis is over PMDD. De oplossingen die haar werden aangedragen, vond ze (terecht) vrij matig. De opties waren (1) beginnen met de anticonceptiepil (maar daar kreeg ze eerder al klachten van), (2) antidepressiva slikken in de week van de klachten en (3) ‘goed voor zichzelf zorgen’ door onder andere ‘eens een wandelingetje te maken’. Door verhalen over de soms ontbrekende kennis bij huisartsen (terwijl dit niet altijd zo hoeft te zijn) én door het algemene idee dat klachten nou eenmaal horen bij ongesteld zijn, bezoeken maar weinig vrouwen de huisarts als ze ernstige klachten hebben. Dit terwijl ernstige klachten dus niét bij ongesteld zijn horen. 

Gelukkig hebben niet alle vrouwen psychische klachten. Enkele respondenten ervaren menstrueren juist als iets positiefs, soms ook terwijl ze fysieke klachten hebben. Zo zegt Gwen dat ze haar menstruatie een mooie periode vindt, waarin ze extra goed voor zichzelf zorgt. Ook ervaart ze het soms als een opluchting dat ze ongesteld is; ze is immers niet zwanger. Emily is dankbaar voor haar ongesteldheid, ook al heeft ze er fysiek veel last van: “Ik ben wel blij dat ik elke maand ongesteld ben, omdat ik weet dat de kans groot is dat ik vruchtbaar ben. Er zijn ook vrouwen bij wie de menstruatie uitblijft, dus wat betreft kan ik alleen maar dankbaar zijn.” Beiden geven aan dat hun menstruatie er voor zorgt dat ze zich ‘helemaal vrouw’ voelen en dat ze zich ‘empowered’ en sterker voelen. Daar zijn ze niet alleen in. Zo zijn er verschillende topsporters die hun prestaties toeschrijven aan hun maandelijkse periode. Leontien van Moorsel heeft bijvoorbeeld het wereldrecord wielrennen verbroken toen ze (gepland) ongesteld was. Toch is niet iedereen even positief over de invloed van menstrueren op sporten; er zijn ook sporters die vinden dat ongesteld zijn het sporten op een negatieve manier beïnvloed. Wetenschappelijke consensus is er op dit gebied overigens nog niet. 

Is menstruatie nog een taboe?

In de media, maar ook daarbuiten, wordt er steeds vaker gesproken over menstrueren en menstruatieklachten, -armoede en -verlof. De respondenten zijn het erover eens dat het taboe, in ieder geval in Nederland, minder is geworden. Anna en Daphne merken op dat het in hun vriendenkring of familie geen onderwerp is dat wordt vermeden, sterker nog, er wordt openlijk over gepraat. Echter lijkt het taboe op menstrueren volgens de respondenten nog steeds aanwezig. Velen hebben het idee dat er te weinig over wordt gesproken en dat zeker mannen en jongens ongemakkelijk worden van het onderwerp. Gwen liet een NOS Stories filmpje zien over een onderzoek van PlanNederland, waaruit blijkt dat een groot deel van de jonge jongens uit Brazilië, Indonesië, Oeganda én Nederland menstruatie vooral zien als ‘vies’, ‘walgelijk’ en ‘beschamend’. Dit terwijl ze het anderzijds ook ‘gezond’ en ‘natuurlijk’ vinden; een bijzondere tegenstelling dus. Bovendien vindt ruim 1 op de 3 jongens dat je menstruatie geheim moet houden. Het taboe bij jonge kinderen merken zowel Anna als Gwen op. Op basisscholen en in de onderbouw van de middelbare school blijft ongesteld zijn iets waar lacherig over wordt gedaan, terwijl juist jonge meisjes soms onzeker zijn over hun menstruatie.

Ook de andere uitkomsten van het onderzoek van PlanNederland zijn vrij schokkend te noemen. Bijna een kwart van de jongens zegt amper tot niet geïnformeerd te zijn over menstruatie. Dat betekent dat ze dus niet weten wat het is en/of inhoudt. Zeventig procent van de jongens heeft andere jongens of mannen wel eens negatieve opmerkingen horen maken over menstruatie. In Nederland kwam 25% van de opmerkingen van mannelijke leraren. 29% van de jongens vindt het voor meisjes gênant als ze maandverband moeten kopen, ruim 40% vindt het schaamtevol voor meisjes als ze met maandverband naar de wc lopen. Overigens heeft meer dan de helft van de Nederlandse jongens nog nooit menstruatieproducten gekocht. 

In Nederland is het taboe rondom menstruatie minder groot dan in andere landen helaas het geval is. Uit het onderzoek van PlanNederland blijkt namelijk dat meer dan helft van de Indonesische jonge mannen vindt dat meisjes/vrouwen tijdens hun menstruatie niet naar hun werk of naar school mogen. Bijna driekwart vindt dat ongestelde vrouwen gebedsplaatsen niet mogen betreden. Bovendien vindt meer dan helft van de Oegandese jongens en mannen dat meisjes na hun eerste menstruatie niet meer ongehuwd mogen zijn. Let wel, de eerste menstruatie komt veelal tussen het elfde en zestiende jaar. En dan zijn er nog verhalen over Indiase vrouwen die hun hele menstruatie in een schuur/menstruatie hut moeten doorbrengen, ook vanwege ideeën over onreinheid. Ook dichterbij huis is het taboe rond menstruatie nog groot. In Polen leidt het aanhoudende taboe er bijvoorbeeld toe dat vrouwen nog steeds te weinig informatie tot hun beschikking hebben over hun menstruaties, waardoor veel vrouwen bijvoorbeeld denken dat ze niet zwanger kunnen worden tijdens hun menstruatie. Daarnaast bestaat er nog steeds veel bijgeloof over menstruatie; zo denkt één op de vijf Poolse vrouwen dat zij tijdens hun ongesteldheid geen cake mogen bakken of komkommers mogen inmaken. 

Overigens is menstruatie niet alleen bij sommige mannen een taboe. Dat vrouwen proberen om zo min mogelijk geluid te maken als ze hun maandverband openscheuren of dat menstruatieproducten stiekem worden doorgegeven aan iemand die het is vergeten, zegt volgens Emily al genoeg. Daarnaast merkt ze op dat ‘bloed’ bij reclames voor menstruatieproducten nooit rood is, maar blauw. Tevens wordt er in reclames gedaan alsof vrouwen nooit last hebben van hun menstruatie, maar juist vrolijk hun normale leven kunnen leiden. En ben je op internet op zoek naar een afbeelding over dit onderwerp? Grote kans dat je veel plaatjes vindt met daarop maandverband met glitters. 

Gelukkig kunnen we wel met een positieve noot eindigen. Uit het onderzoek van PlanNederland blijkt namelijk dat bijna alle jongens, wel 92%, menstruatie wil normaliseren door bijvoorbeeld betere voorlichting op school en van ouders, en door informatie in de media. Zij staan er dus voor open om het taboe te doorbreken. Dat betekent niet dat de problemen voorbij zijn. Zo is menstruatiearmoede wereldwijd, en dus ookin de Europese Unie, een groot probleem. Naar schatting heeft één op de vijf vrouwen in de Europese Unie niet genoeg geld om elke maand voldoende menstruatieproducten te kopen. Daarnaast laait in steeds meer Europese landen de discussie op over de vraag of er een menstruatieverlof ingevoerd moet worden voor vrouwen die in hun dagelijks leven ernstig belemmerd worden door hun menstruatie. In het volgende artikel over menstruatie zullen we dieper ingaan op menstruatiearmoede en menstruatieverlof, dus stay tuned!

*We zijn ons ervan bewust dat niet iedereen die menstrueert zich identificeert als vrouw en dat niet alle vrouwen menstrueren. 

**Voor dit artikel zijn pseudoniemen gebruikt. De echte namen van de respondenten zijn bij de Nederlandse redactie bekend. 

***Heb je weleens suïcidale gedachten? Praten kan (anoniem) met 113 Zelfmoordpreventie: chat via www.113.nl of bel gratis 0800-0113.

Loes ter Horst is bachelorstudent Liberal Arts and Sciences aan de Universiteit Utrecht met een specialisatie in International Governance (Departement voor Bestuurs- en organisatiewetenschap).

Sabine Herder is een bachelor student Liberal Arts and Sciences aan de Universiteit Utrecht met een specialisatie in Internationale Betrekkingen in Historisch Perspectief.

Beeld: Shutterstock