De manier waarop een kleine Baltische staat het durft op te nemen tegen China.

Wie door de straten van de Litouwse hoofdstad Vilnius wandelt, loopt mogelijk langs het ‘Taiwan Representative Office’ van Litouwen. Voor velen zal dit geen bijzondere ervaring zijn, maar het feit dat er een Taiwanese vertegenwoordiging is op deze manier, is uniek in Europa. Hoewel meerdere landen, waaronder Nederland, wel een Taiwanese vertegenwoordiging hebben, dragen deze vertegenwoordigingen namelijk de naam ‘Taipei Representative Office’, vernoemd naar de Taiwanese hoofdstad.

De meeste landen in Europa hebben gekozen voor het gebruik van de benaming ‘Taipei’ en dit komt door de Volksrepubliek China. De Chinese regering beschouwt Taiwan als een afvallige provincie en dreigt met harde maatregelen als landen Taiwan wel als soeverein zien. Sinds de Chinese communistische revolutie van 1949 is Taiwan onderworpen aan het geopolitieke machtsspel tussen China en de Verenigde Staten. China beschouwt Taiwan als een deel van het Chinese vasteland, maar Taiwan gedraagt zich als een soevereine staat met een eigen regering, vlag en munteenheid. De Taiwanese regering vermijdt echter het uitroepen van onafhankelijkheid omdat dit volgens de Chinese anti-afscheidingswet van 2005 militair zal worden afgestraft.

China probeert landen ertoe te dwingen om Taiwan niet te erkennen als een soevereine staat en dit doet Litouwen dan ook niet. Ondanks dat Litouwen een vertegenwoordiging onder de naam Taiwan heeft toegestaan, wordt Taiwan namelijk niet erkent als officieel land en wordt er, net als door de Verenigde Staten en de rest van Europa, vastgehouden aan het één-China-beleid, dat inhoudt dat Taiwan een onderdeel is van de Volksrepubliek China. Het toestaan van een vertegenwoordiging onder de naam Taiwan bleek echter al genoeg  voor Litouwen om zich de woede van China op de hals te halen. China vreest dat het gebruik van de benaming Taiwan ervoor zorgt dat Taiwan wereldwijd meer legitimiteit krijgt, waardoor volledige annexatie mogelijk bemoeilijkt wordt.

Elke actie die de schijn heeft dat een land Taiwan erkent als onafhankelijke staat, wordt dus afgestraft door China. Waarom heeft Litouwen er, als klein land, dan toch voor gekozen om de relatie met Taiwan te verbeteren, wetende dat dit negatieve gevolgen kan hebben?

Waarom steunt Litouwen Taiwan?

Op het eerste gezicht lijkt het misschien verrassend dat juist Litouwen, tegen de wil van China, een nauwe relatie aangaat met Taiwan. Een kleine duik in de geschiedenis en het Litouwse buitenlandbeleid maken echter duidelijk waarom de Litouwse regering deze stap heeft gemaakt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Litouwen, samen met Estland en Letland, ingelijfd door de Sovjet-Unie en werd het land dus gedwongen onderdeel van het communistische rijk. Aan het eind van de Koude Oorlog, in de jaren 90, verbrak Litouwen alle banden met de voormalige Sovjet-Unie en de Sovjet Ideologie en ging in plaats daarvan in de richting van het Westen kijken, onder andere door het kapitalisme te omarmen. Daarnaast is het land in 2004 lid geworden van zowel de Europese Unie als van de NAVO.

Litouwen beschouwt Rusland nu nog steeds als een bedreiging voor de Litouwse soevereiniteit en dit wordt ook breder getrokken door wantrouwend te zijn richting China, omdat China een vrij goede relatie heeft met Rusland. Litouwen voelt zich verwant met Taiwan omdat beiden dicht bij een dreigende supermacht liggen, Litouwen aan Rusland en Taiwan aan China. Volgens Matas Maldeikis, lid van het Litouws parlement, zou het kwijtraken van Taiwan ook de Litouwse veiligheid raken. Rusland zou namelijk hetzelfde kunnen doen met Litouwen, als China met Taiwan doet.

Ook op geopolitiek gebied vertonen Litouwen en Taiwan overeenkomsten met elkaar. Zowel Litouwen als Taiwan zijn namelijk strategische hotspots die zich bevinden in regio’s die van geopolitiek belang zijn. Litouwen bevindt zich in de Baltische regio waar Rusland en West-Europa aan elkaar grenzen. Buurland Belarus voelt zich nog steeds nauw verbonden met Rusland en daarnaast grenst het land direct aan Kaliningrad, een stukje Rusland dat door Litouwen gescheiden wordt van de rest van het Russische grondgebied. Om die reden dient Litouwen, als lid van de EU en de NAVO, als een belangrijke pion in het verspreiden van democratische, Westerse waarden. Taiwan bevindt zich in de Zuid-Chinese Zee, een belangrijk geopolitiek gebied voor met name China en de Verenigde Staten. Het wordt vaak gezien als een van de meest betwiste gebieden in de zee omdat veel landen, waaronder China en veel kleinere omliggende landen als de Filipijnen, Vietnam en Maleisië, claimen dat het gebied bij hun grondgebied hoort.

Naast een gevoel van verwantschap, biedt het Litouwse buitenlandbeleid ook een verklaring voor de houding van het land tegenover Taiwan. De focus ligt op het lidmaatschap van de EU en de NAVO en op het onderhouden van goede relaties met Europa en de VS. Daarnaast is het beleid sterk gericht op democratische waarden, wat ook zichtbaar is in de manier waarop het land omgaat met de Belarussische leider Aleksandr Loekasjenko, die ook wel de laatste dictator van Europa wordt genoemd. Na de Belarussische verkiezingen van 2020, heeft Litouwen presidentskandidaat Svetlana Tichanovskaja opgevangen en wordt zij door Litouwen gezien als de echte president van Belarus. De nadruk op democratische waarden is ook duidelijk zichtbaar in de relatie met Taiwan. Volgens Litouwen wordt de Taiwanese democratie namelijk bedreigd door China en om die reden voelt het land zich verantwoordelijk om steun te bieden aan Taiwan.

Wat doet China?

Het voornaamste doel van het Chinese buitenlands beleid is om binnenlandse belangen als het behoud van absolute soevereiniteit en nationale veiligheid te waarborgen. Het gedrag van Litouwen wordt beschouwd als een bedreiging voor deze belangen en wordt dus als reden gezien om in te grijpen. Zoals van tevoren al werd verwacht, was China het niet eens met de opening van het ‘Taiwan Representative Office’ in Vilnius. Om die reden heeft de Chinese regering zowel politieke als economische sancties ingesteld. Zo zijn de diplomatieke banden tussen China en Litouwen gedegradeerd tot het niveau van chargé d’affaires, wat een rang lager is dan een ambassade.

Daarnaast zijn er economische sancties ingevoerd. Zo mochten Litouwse producten tijdelijk niet ingevoerd worden in China en omgekeerd worden er veel minder Chinese goederen naar Litouwen geëxporteerd. Ook worden multinationals in sommige gevallen gedwongen om Litouwen te boycotten, omdat zij anders hun toegang tot de Chinese markt kwijtraken. De economische sancties die China heeft opgelegd aan Litouwen hebben echter vrij weinig invloed op het land, aangezien Litouwen geen nauwe banden heeft met de Chinese markt. Het effect van de sancties heeft dus minder impact op Litouwen dan het geval zou zijn voor veel andere Europese landen.

Hoe reageert de Europese Unie?

Litouwen heeft een duidelijke stap gemaakt met het toestaan van de opening van het ‘Taiwan Representative Office’. De vraag is nu wat de Europese Unie gaat doen met de kwestie rond China en Taiwan. De toenemende Chinese dreiging voor Taiwan zorgt ervoor dat Europese Parlementsleden het noodzakelijk vinden om een actievere rol in te nemen om de Taiwanese democratie te beschermen. Er wordt gevreesd dat escalatie van de spanningen rond Taiwan zal zorgen voor een conflict tussen China en de VS.

In oktober 2021 publiceerde het Europese Parlement een rapport over de relatie tussen de EU en Taiwan, waarin wordt gepleit voor een betere samenwerking. Een van de voornaamste redenen voor de EU om de relatie te verbeteren, is de manier waarop Taiwan omgaat met desinformatie. Taiwan gaat al jaren gebukt onder een Chinese desinformatiecampagne met als doel om verdeeldheid te creëren onder de Taiwanese bevolking en zo de annexatie van Taiwan te vergemakkelijken. Desondanks heeft Taiwan nog steeds een transparante democratie, onder andere door het voeren van een succesvolle strategie om desinformatie te bestrijden. Deze strategie omvat onder andere een campagne om mensen te leren om desinformatie te herkennen en een uitgebreid online netwerk van vrijwilligers die nieuwsberichten beoordelen. 

Naast het streven naar een betere samenwerking, wordt er door de EU ook gepleit voor meer steun voor de rol van Taiwan binnen internationale organisaties als de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), onder andere naar aanleiding van de succesvolle bestrijding van het coronavirus, en meer uitwisseling van technologische, economische en culturele kennis. Naast nieuwe Europese wetgeving, heeft de EU ook gereageerd op de situatie in Litouwen door naar de Wereldhandelsorganisatie (WTO) te stappen. De Chinese boycot van Litouwse producten is volgens de EU een schending van het internationale handelsverdrag.

De toenemende bereidheid onder Europese landen om hun banden met Taiwan te versterken heeft geleid tot woede van China. De Chinese regering dreigt met de komst van strenge sancties voor landen die Taiwan steunen. De EU heeft echter al eerder laten zien dat er niet voor teruggedeinsd wordt om tegen de wil van China in te gaan. In maart 2021 legde de EU sancties op aan China in verband met de mensenrechtenschendingen tegen de Oeigoeren in de Chinese provincie Xinjiang, met als gevolg dat China ook sancties tegen de EU invoerde.

Wat kan de EU nog doen?

De sancties van China als gevolg van de verbeterde relatie tussen Litouwen en Taiwan laten zien dat het noodzakelijk is dat de Europese Unie een gezamenlijk antwoord formuleert op het gedrag van China. De Litouwse kwestie is namelijk onderdeel van een groter probleem waarin steeds vaker harde sancties worden gebruikt als chantagemiddel tegen EU-lidstaten. In december 2021 heeft de Europese Unie om die reden nieuwe wetgeving doorgevoerd die lidstaten moet beschermen tegen economische chantage en dus tegen sancties van onder andere China.

Het is nu van belang dat Europese lidstaten het voorstel van toenemende samenwerking met Taiwan steunen en voorbereid zijn op mogelijke sancties die door China worden opgelegd als gevolg hiervan. Samen met Litouwen hebben een aantal Centraal-Europese landen hun focus al meer gericht op Taiwan. Het is nu aan grotere Europese staten om te bepalen welk standpunt zij in zullen nemen. De Chinese sancties tegen Litouwen laten zien dat de EU als een eenheid moet optreden. Er moet duidelijk gemaakt worden dat het bedreigen van een lidstaat wordt beschouwd als een aanval op de Europese Unie als geheel.

Sabine Herder is een bachelor student Liberal Arts and Sciences aan de Universiteit Utrecht met een specialisatie in Internationale Betrekkingen in Historisch Perspectief.

Beeld: Shutterstock