Hoe werken ze?

Op wie gaan we stemmen in juni van dit jaar (2024)? Op een Europese politieke partij, Europartij, of op fractie in het Europees Parlement? Trouw aan haar traditie om vergelijkbare namen te geven aan haar onderdelen en instituties, zoals het eeuwige dilemma van de verschillende Raden, maakt de EU het niet bepaald makkelijker voor burgers om te begrijpen hoe partijpolitiek op Europees niveau werkt. Maar wees niet bang, want deze korte gids zal je snel de ABC’s leren en je op weg helpen. Over vijf minuten weet jij het verschil tussen de fracties in het Europees Parlement en wat hen onderscheidt van de nationale partijen zoals je die in je eigen land kent.

Wat is een Europese politieke partij?

Deze partijen, ook wel Europartijen genoemd, zijn een soort politieke partijen die op transnationaal niveau opereren. Dit betekent dat ze input krijgen uit verschillende lidstaten. Ze zijn georganiseerd op basis van standpunten over politieke en sociale kwesties in plaats van nationale belangen. Hoewel het voorkomt dat onafhankelijke leden van het Europees Parlement lid worden van een Europese politieke partij, bestaan ze meestal uit groeperingen van nationale partijen. Dus, als je stemt op de kandidaat van je eigen partij, stem je indirect op een Europese partij, die vervolgens een politieke groepering versterkt. Dit zal later verder worden uitgelegd. De belangrijkste functies van een Europese partij zijn onder andere campagne voeren voor de Europese verkiezingen, nauw samenwerken met de aangesloten commissarissen en regeringsleiders in de Europese Raad en het voordragen van een topkandidaat (Spitzenkandidaat) voor de functie van voorzitter van de Commissie.

Het is belangrijk om hier op te merken dat Europartijen vanaf 2018 worden gefinancierd door een bijdrage uit de EU-begroting. Dit dekt ongeveer 90% van de uitgaven van de partij, terwijl de rest wordt gefinancierd door de aangesloten nationale partijen en particuliere donaties. De middelen worden gereserveerd voor de activiteiten van de Europartij en kunnen niet worden gebruikt voor nationale partijen of specifieke kandidaten. De EU heeft stappen ondernomen om het probleem van transparantie aan te pakken door de partijen te vragen een jaarverslag in te dienen. Bovendien is de jaarlijkse drempel voor donaties, waarboven de donor zich naar behoren moet identificeren, verlaagd tot 1500 euro. In de nasleep van Qatargate, waarbij prominente leden van het Europees Parlement betrokken waren bij corruptie en witwaspraktijken, en in de nasleep van cruciale verkiezingen, is het inderdaad noodzakelijk om transparantie te waarborgen voor het democratische proces.

Europese politieke partijen vs. nationale politieke partijen

Laten we, voordat we ingaan op hun verschillen, eerst een aantal overeenkomsten erkennen tussen Europese politieke partijen en nationale politieke partijen. Allebei zijn ze langs ideologische lijnen georganiseerd. Beide soorten partijen hebben hun eigen leiderschap en delen vergelijkbare hiërarchische structuren, met een voorzitter, vicevoorzitters en secretaris-generaal. Het besluitvormingsorgaan is het congres, hoewel het per partij verschilt wanneer en hoe vaak het congres bijeenkomt.

De verschillen tussen deze twee soorten politieke partijen kunnen het best worden verklaard aan de hand van de verschillen tussen het Europees Parlement en de nationale parlementen als instellingen. Terwijl nationale parlementsleden wetgeving kunnen voorstellen, kunnen Europarlementariërs dat niet. Europarlementariërs stellen dus geen wetsvoorstellen op. Bovendien is de stemming in het Parlement niet georganiseerd rond de partijen, maar rond de fracties, die binnenkort zullen worden geïntroduceerd. De coördinatie van stemstrategieën vindt dus niet plaats op het niveau van de Eurofracties, in tegenstelling tot de normen in nationale parlementen waar de nationale partijen beslissen. Tot slot is het besluitvormingsproces van het Europees Parlement georganiseerd rond een grote consensus; er is dus geen regeringspartij of coalitie. We zien niet de traditionele relatie tussen regeringspartijen en oppositiepartijen, die typerend is voor de meeste nationale systemen.

Europese politieke partijen vs Europese politieke fracties

Aangezien ze al een paar keer zijn genoemd, vraag je je vast af: wat zijn Europese fracties en waartoe dienen ze? Volgens de EU zelf zijn ze de formele parlementaire vertegenwoordiging van de Europese partijen. Of eenvoudiger gezegd, wanneer een lid van het Europees Parlement vanaf de tribune spreekt, een vraag stelt, een motie indient of op een bepaalde manier stemt, handelt hij of zij als lid van een fractie en niet van een Europese partij op zich. De fractie is de belangrijkste structurele eenheid voor procedurele zaken. Als je naar de pagina met leden van het Europees Parlement op de website van het Parlement gaat, zie je een mooi overzicht van het aantal leden van de fracties van elke lidstaat. Bovendien, als je de naam van je lokale Europarlementariër intypt, krijg je eerst de fractie te zien waartoe ze behoren en niet noodzakelijkerwijs hun Europese partij. In die zin staat de Europese fractie dichter bij het beeld van de nationale partij – niet qua structuur, maar qua rol in de parlementaire werkzaamheden.

In het huidige Europees Parlement zijn er zeven fracties, met als grootste de Europese Volkspartij (EVP), de Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (S&D) en Renew Europe. Dus terwijl sommige fracties slechts één partij vertegenwoordigen, zoals de EVP, verenigen andere, zoals Renew en de Groenen/EVA, leden van meer Europese partijen in zich. Onafhankelijke leden van het Europees Parlement kunnen ook lid worden van een fractie zonder lid te zijn van een Europese partij. De voorwaarde voor het vormen van een fractie is dat er ten minste 23 leden zijn die een kwart van de lidstaten vertegenwoordigen, en natuurlijk een zekere mate van ideologische samenhang.

Kortom, de belangrijkste verschillen tussen Europese fracties en Eurofracties liggen in hun doel. Tijdens parlementaire zittingen vertegenwoordigen EP-leden hun fractie. Bij campagnes is de enige speler de Europese partij, aangezien het voor fracties verboden is om op welke manier dan ook deel te nemen aan campagnes.

Het is misschien ingewikkeld, maar hoe we onze kleding samenstellen tot warme lagen voor deze koude maanden, is een goede analogie voor EU-partijpolitiek. De onderste laag is de toekomstige Europarlementariër (hemd), die deel uitmaakt van een nationale partij (shirt), die weer deel uitmaakt van een Europese partij (trui), en de overjas is de fractie.

Non-inscrits

Non-inscrits is Frans voor niet-ingeschreven, je raadt het goed. Dit zijn leden van het Europees Parlement die niet verbonden zijn aan een politieke fractie. Hun houding lijkt erg op die van onafhankelijke parlementsleden in nationale parlementen, omdat ze niet verbonden zijn aan een fractie of aan elkaar. Hoewel er 51 non-inscrits in het huidige Parlement zitten, wat er meer zijn dan de leden van de linkse fractie GUE/NGL, verhindert hun gebrek aan ideologische verbondenheid hen om een nieuwe fractie te vormen.

Een interessant fenomeen hier is dat na de Brexit het aantal non-inscrits afnam, maar dat hun gelederen snel werden opgevuld door de Europarlementariërs van Fidesz, de partij van de Hongaarse premier Viktor Orban. Fidesz verliet de EVP-fractie in 2021 na een stemming die ertoe had kunnen leiden dat het door de andere fractieleden zelf uit de fractie werd gezet. Deze ontwikkeling volgt op jaren van onenigheid tussen de centrumrechtse fractie en het steeds rechtser wordende Fidesz. Het zal dus interessant zijn om hun houding in het nieuwe Europees Parlement te zien. Als ze non-inscrits blijven, is de kans kleiner dat ze zetels krijgen in relevante commissies of benoemd worden tot commissievoorzitter.

Hoe moeten we de Europese verkiezingen benaderen?

Alles wat tot nu toe is gezegd, zou je moeten helpen bij je overwegingen voordat je in juni van dit jaar naar de stembus gaat. Vaak gebruiken Europese burgers de Europese verkiezingen om hun steun te betuigen of om de respectievelijke nationale partij te straffen voor haar prestaties in de binnenlandse politiek. Toch is het belangrijk om verder te kijken dan dat. Kijk bij het kiezen van je kandidaat tot welke politieke groep hij of zij zal behoren en wat het standpunt van die groep is. Is het links/rechts, liberaal/conservatief/sociaaldemocratisch, pro-Europees/Eurosceptisch? In de meeste gevallen komen de ideologieën van de nationale partijen overeen met die van de Europese fracties, maar het is belangrijk om na te denken over de kwesties die de leden van het Europees Parlement in een Europees kader zullen behandelen. Zij vertegenwoordigen jouw positie als burger van de EU en niet als burger van jouw land, dus het is belangrijk om te informeren naar de standpunten van de door jou gekozen kandidaat over Europese zaken.

Iva Dzhunova behaalde een BA in Internationale Betrekkingen aan de Rijksuniversiteit Groningen en volgt nu een MA in European Policy aan de Universiteit van Amsterdam. 

Beeld: Shutterstock