Hoe het Biden presidentschap zowel continuïteit als ook verandering brengt in de relatie tussen de VS & de EU rond het Afrika beleid.

In het vorige artikel (EU-Afrika relaties deel II: De opkomst van China in Afrika – Shaping Europe)  uit de Afrika-reeks werd er gesproken over de groeiende invloed van China op Afrika en hoe dat de relatie tussen de EU en het Afrikaanse continent veranderd. Nu is er ook een andere grote wereldmacht van belang op het continent, namelijk de Verenigde Staten (VS). Biden is momenteel bijna een jaar president, dit maakt het interessant om te kijken naar de vraag  hoeverre de koers van de VS is veranderd als het gaat om het Afrika beleid en in hoeverre dit invloed heeft op de EU. Welke invloed heeft Biden op de trilaterale betrekkingen tussen de VS, EU en Afrikaanse landen? Dit artikel zal hier nader op in gaan. 

Geschiedenis relaties VS-Afrika

Allereerst een zeer kort overzicht van de geschiedenis van de relatie tussen de VS en Afrika. De betrekkingen zijn in eerste instantie begonnen door de trans-Atlantische slavenhandel. Na de afschaffing van de slavernij werd Liberia aangekocht door de VS. Het land werd gebruikt om voormalig slaven te huisvesten. Liberia is sinds 1847 onafhankelijk. Door de slavenhandel is er een groot diaspora aan African-Americans. Vanuit deze groep was er veel support voor de dekolonisatie en het pan-Afrikaanse sentiment (Zie: EU-Afrika relaties deel I: Van kolonisatie naar een gelijkwaardige dialoog? – Shaping Europe). Een alinea doet geen recht aan de verschrikkingen van de geschiedenis van slavernij en racisme, hier volgt later in deze serie een uitgebreider artikel over.

Vanuit de VS is er historisch gezien weinig interesse geweest in handel met Afrikaanse landen na de afschaffing van de slavernij. De relatie tussen de VS en Afrikaanse landen focuste zich enerzijds op humanitaire zorgen, zoals tijdens de AIDS-epidemie of tijdens hongersnoden. Dit was een donor-ontvanger relatie waarbij Afrikaanse landen afhankelijk waren van de VS. 

Anderzijds is het veiligheidsdomein erg relevant binnen deze relatie. Direct betekent dit o.a. dat de VS militaire steun kan verlenen aan Afrikaanse landen. Indirect kan dit betekenen dat de VS assistentie verleent rond het opzetten van een democratische rechtsstaat. Volgens het liberalistische denkbeeld zijn democratische landen stabieler en is de kans op oorlog tussen twee democratische landen kleiner (the democratic peace theory). Vrede en stabiliteit is om vele reden wenselijk, zoals voor de handel. Hierdoor doet de VS bijvoorbeeld aan Nation Buiding of kan het verkiezingswaarnemers zenden naar een land. Momenteel komt de interesse voor economische samenwerking meer op gang (bijvoorbeeld door middel van samenwerking met de Afrikaanse Unie), maar dat gaat nog steeds erg langzaam. 

De (negatieve) invloed van Trump

De relatie van de VS met Afrika is gekelderd tijdens het Trump presidentschap.  Onder America First, was er weinig ruimte voor humanitaire belangen, onderhandelingen die voor de andere partij net wat voordeliger waren of vorderingen op het gebied van globale samenwerking. Trump noemde verschillende Afrikaanse landen shithole countries en heeft een nalatenschap gevuld met racistische uitingen en acties, zoals een inreisverbod voor verschillende (Noord)-Afrikaanse landen. Dit inreisverbod was gericht op landen met een grote moslimpopulatie. Het voornaamste doel was het weren van Moslims en volgens Trump was dit om terrorisme te voorkomen. Dit werd als racistisch en wreed gezien, omdat ook vluchtelingen niet meer naar de VS konden komen. 

Biden: oppervlakkige of substantiële verandering?

De overwinning van Biden was voor veel Afrikanen een opluchting en in de eerste maanden van zijn presidentschap lijken er al wat verbeteringen te zijn. Zo is het inreisverbod opgeheven, heeft Biden belooft om een ‘relatie van wederzijds gesprek aan te gaan en mogelijk de relatie te ‘herevalueren’. Dit lijkt te hinten op een vrijhandelsovereenkomst tussen de VS en Afrika, vergelijkbaar met TTIP. Afgelopen november kondigde het Witte Huis aan dat Biden volgend jaar Afrikaanse leiders zal verwelkomen voor de tweede US-Africa leaders summit. Dit is een duidelijk teken dat de VS het gesprek aan wilt gaan met de Afrikaanse leiders. Daarnaast is er een delegatie van het Amerikaanse Congres naar Afrika gegaan en een gezant van het Amerikaanse Ministerie van Buitenlandse Zaken. Het lijkt er op dit moment vooral op dat de VS de dialoog aan wil gaan, maar er lijken niet veel substantiële veranderingen te komen. Zo kan men zich men zich afvragen of de relaties daadwerkelijk op de lange termijn veranderen. Biden heeft nog steeds een harde positie tegenover China, en ze bieden zelf een alternatief aan voor de Belt and Road initiative (het wereldwijde infrastructuur programma van China). 

EU en de VS: één pot nat?

Het Afrika beleid van de EU en de VS kent veel overeenkomsten – veel meer dan met bijvoorbeeld China. Beiden gaan uit van  een liberaal denkbeeld, willen handel stimuleren en democratie promoten. Dit is in de lijn met de Washington Consensus die in het vorige artikel uitgebreid behandeld werd. Het is ook niet onbelangrijk is dat de machten op het gebied van veiligheid samenwerken binnen de NAVO.

Toch zijn er ook wezenlijke verschillen. Een belangrijk verschil is dat verschillende EU-lidstaten een geschiedenis van kolonisatie hebben met Afrikaanse landen. Dit is bepalend voor de handelspatronen. De VS heeft een meer christelijke benadering op ontwikkelingshulp. Dit is vooral terug te zien in de benadering van de AIDS-epidemie. Hier werd vooral onthouding voor het huwelijk en trouw na het huwelijk gepromoot, in plaats van het gebruik van voorbehoedsmiddelen. De VS worden ook meer gezien als grootmacht op militair gebied, dit kan zowel negatief benaderd worden (de VS als een agressor of disruptor) of als positief (de VS als een peacekeeper of beschermer). 

Europa wordt vaak nog gezien als ex-kolonisator en wordt daarom gezien vooral als economische en normatieve macht. Zo heeft de EU een kleiner leger in vergelijking met de VS, hierdoor wordt er minder op de EU gedaan op het gebied van veiligheid. Via de NAVO werken lidstaten vaak wel mee aan missies, maar deze leiden ze zelden. Wel is de EU sterk in het promoten van idealen, bijvoorbeeld het liberalisme. De benadering van de EU is seculierder en meer humanistisch, dit komt ook door de verscheidenheid aan levensbeschouwingen binnen de unie. 

Terugtrekken of op de voorgrond?

Zeker sinds de VS zich hebben teruggetrokken uit Afghanistan zijn de zorgen over Amerikaans isolationisme gestegen in Europa gestegen. Amerika wordt toch gezien als de sterkste globale speler waarvan de EU afhankelijk is. Het angstbeeld is dat de VS zich terugtrekken om zich te focussen op nationale problemen, zich daarmee terugtrekkend  als de belangrijkste globale speler. Volgens sommigen hebben de VS zeker wel een scheidsrechtersrol. Wanneer er iets zwaar verkeerd gaat, zoals wanneer er een oorlog uitbreekt, wordt erop gerekend dat de VS ingrijpt. 

Trump keerde zich meer naar binnen en met de terugtrekking uit Kabul leek deze trend doorgezet te worden door Biden. Toch lijkt er vanuit Biden wel een commitment te zijn voor een naar buiten tredend Amerika. Tijdens één van zijn eerste speeches zei hij al ‘America is back’. Wel lijkt er een andere rol te zijn voor Amerika. In het huidige buitenlandbeleid lijkt het alsof de dagen van militaire interventie en nation building om democratie te forceren voorbij zijn. Wel lijkt er op ideologisch niveau nog wel een rol voor de VS. Het westerse liberalisme staat in fel contrast met de meer autocratische regimes uit Rusland en China.  

Samenwerken in een multipolaire wereld

Dat de VS hierin samen optrekt met de EU lijkt een logische stap. Het lijkt er zo wel op dat er van Europa een grotere rol wordt verwacht dan voorheen. Alhoewel er degelijke verschillen zijn tussen de Europese en de Amerikaanse benaderingen zijn er meer overeenkomsten. In de multipolaire wereld, waarin belangen steeds complexer worden, is pragmatisme van belang. Zowel in de samenwerking tussen de EU en de VS, maar ook richting de Afrikaanse landen. De tijden waarin het westen alle voorwaarden van de overeenkomst kan stellen zijn voorbij. Dit vraagt om meer ruimte binnen bijvoorbeeld de Washington Consensus principes, waarbij strenge eisen worden gesteld rond liberalisering.

In een multipolaire wereld is samenwerking misschien wel belangrijker dan ooit. Dit geldt ook voor het thema publieke gezondheid. Het volgende artikel in deze serie zal zich richten op de verdeling van de vaccinaties in Afrika. Sommige Afrikaanse landen verwachten pas in 2023 het merendeel van de bevolking ingeënt te hebben. Tegelijkertijd worden er in de VS en de EU op verschillende plekken al booster shots gegeven. Kan dit niet eerlijker verdeeld worden? Wat zijn de gevolgen van deze oneerlijke verdeling?

Anoek Zijderveld is afgestudeerd in Internationale Betrekkingen en Globale Politieke Economie.

Beeld: Shutterstock