Cyprus: een verdeeld land. 

Cyprus is een eiland dat geografisch gezien in Azië ligt, maar dat vanwege zijn politiek en cultuur toch tot Europa wordt gerekend. Volgens de Griekse mythologie is het de geboorteplaats van de godin Aphrodite en Nicosia is de hoofdstad. Het landje huisvest nog geen anderhalf miljoen mensen op een oppervlakte van 9.251 km², verspreid over negen eilanden. Het grootste deel van de bevolking hangt de Orthodoxe Kerk van Cyprus aan. Op het eiland is het zo’n 320 dagen per jaar zonnig, en ook aan katten en geiten is er geen tekort. Cyprus is een (ei)land dat door de millennia heen in veel verschillende handen is geweest en na de afgelopen tientallen jaren nog steeds in tweeën is verdeeld.

Een rijke geschiedenis

Cyprus heeft een strategisch voordelige ligging op het kruispunt tussen Europa, Azië en Afrika. Cultureel gezien wordt het onder Europa geschaard, maar geografisch gezien is het een Aziatisch eiland. Ook de bodem die rijk is aan grondstoffen maakte het een begeerd eilandje. Al vanaf omstreeks 3000 – 2300 voor Christus werd koper uit de bodem benut door de bewoners en het grootste deel van de koper dat die tijd in omloop was in Europa, was afkomstig uit Cyprus. In de tijd van de Romeinen was Cyprus zelfs de grootste koperproducent ter wereld. Mogelijk komt hier ook de naam ‘koper’ vandaan; koper komt van het Latijnse woord cuprum, wat op zijn beurt een afkorting is van aes cyprium, oftewel ‘erts van Cyprus’. Het eerste schrift dat in Cyprus ontstond, het Cypro-Minoïsch schrift, is tot op de dag van vandaag niet ontcijferd. 

Van 560 tot 545 voor Christus had het Egyptische rijk de macht over het eiland en over zijn machtige vloot. Daarna kwam Cyprus in handen van het Perzische Rijk, tot Alexander de Grote de Perziërs van het eiland verdreef. Vervolgens is het eiland nog in handen geweest van de Romeinen, de Byzantijnen en Arabieren, de Orde van de Tempeliers, de Venetianen, de Ottomaanse Turken en de Britten. Een behoorlijk veelzijdige en interessante geschiedenis die zich afspeelde op het snijvlak van verschillende continenten. 

Ruïnes van een tempel gewijd aan Apollo Hylates in Kourion

Verdeeldheid

In 1974 werd het noordelijke deel van het eiland bezet door Turkije. Sinds 1983 is dit deel uitgeroepen tot de Turkse Republiek Noord-Cyprus (TRNC). De onafhankelijkheid van Noord-Cyprus wordt echter alleen door Turkije erkend. Om te begrijpen waarom Turkije dit deel van het eiland bezette, moeten we terug naar de periode waarin Cyprus nog een kroonkolonie was van Groot-Brittannië. Cyprus viel onder Brits bestuur sinds 1878 en was sinds 1925 officieel een Britse kolonie. Tijdens de dekolonisatie eiste de Griekse gemeenschap die op Cyprus woonde onafhankelijkheid en een meerderheid van de Grieks-Cyprioten pleitte ervoor dat Cyprus zich aansloot bij Griekenland. Deze beweging wordt ook wel ‘enosis’ (Grieks voor ‘aansluiting’) genoemd. Deze oproep viel echter niet in de smaak bij de Turkse Cyprioten die op het eiland woonden; zij wilden niet als Turkse minderheid in een Griekse staat wonen. Vandaar dat ze voorstanders waren van taksim; de verdeling van het eiland in twee gebieden. Deze opvatting werd gesteund door Turkije. 

In de jaren daarna werd hevig gevochten. De EOKA (Ethniki Organosis Kyprion Agoniston; Nationale Organisatie van Cypriotische Strijders), die in 1954 was opgericht om te strijden voor een onafhankelijk Cyprus of enosis, hield een gewelddadige campagne tegen de Britten, de Turks-Cyprioten en Griekse tegenstanders van enosis. Van de bloedige periode daarna werden met name de Turks-Cyprioten slachtoffer. Als tegenbeweging richtten zij een eigen gewapende militie op, bekend als ‘Volkan’ of ‘TMT’. In 1960 werd de Republiek Cyprus onafhankelijk, na onderhandelingen tussen Turkije, het Verenigd Koninkrijk en Griekenland. De rust keerde helaas niet terug. Spanningen tussen de twee gemeenschappen namen na de onafhankelijkheid toe, wat tussen 1963 en 1967 uitmondde in een burgeroorlog. 

Na een staatsgreep door Grieks-Cypriotische enosis-aanhangers – gesteund door Griekenland – viel Turkije in 1974 Cyprus binnen. Hierbij bezetten ze het noorden van het eiland en de stad Famagusta; ongeveer een derde van het eiland. Grieks-Cyprioten uit deze regio vluchtten daarop naar het zuidelijke deel van het eiland. De gevolgen hiervan zijn nog steeds merkbaar; er is sprake van zowel een sociale en economische, als een politieke scheiding. In 1983 werd de Turkse Republiek Noord-Cyprus (TNRC) uitgeroepen. Deze wordt alleen door Turkije erkend. Er is nog steeds een Turkse legermacht aanwezig in Noord-Cyprus. Een resolutie van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (VN) verklaarde de onafhankelijkheid nog in datzelfde jaar onwettig. Bangladesh en Pakistan hebben de TNRC een poos erkend maar trokken onder internationale druk de steun in. Noord-Cyprus wordt internationaal gezien als door Turkije bezet gebied van de Republiek Cyprus. De hoofdstad Nicosia is ook in tweeën verdeeld. In het midden ligt een gedemilitariseerde zone die sinds 1974 door de VN wordt onderhouden. Nicosia is de laatste verdeelde hoofdstad ter wereld. 

De stad Nicosia

Politieke situatie 

De Republiek Cyprus is een presidentiële republiek. De officiële talen zijn Grieks en Turks. De president, die zowel staatshoofd als regeringsleider is, wordt elke vijf jaar gekozen. Sinds 28 februari 2023 is dit oud-minister van Buitenlandse Zaken Nikos Christodoulides. Hij nam onafhankelijk deel aan de presidentsverkiezingen en was de eerste kandidaat die zonder partij de verkiezingen won. Cyprus heeft een eenkamerparlement. Het parlement is de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Volgens de grondwet bestaat het parlement uit 50 leden, maar dit aantal is bij wet verhoogd tot 80 in 1985. De 24 zetels gereserveerd voor de Turks-Cyprioten zijn vacant, aangezien de Turks-Cyprioten sinds 1963 niet aan de verkiezingen deelnemen. De overige 56 zetels worden door Grieks-Cyprioten vervuld. 

Er zitten acht partijen in het parlement. De twee grootste partijen zijn DISY (Dimokratikós Sinayermós; Democratische Koers) en AKEL (Anorthotikó Kómma Ergazómenou Laoú; Progressieve Partij van Werklieden). DISY is een conservatief-liberale partij die is aangesloten bij de Europese christendemocraten. AKEL is communistisch en aangesloten bij Europees Unitair Links/Noord GroenLinks. Sinds de toetreding van Cyprus tot de EU heeft DISY elke verkiezing voor het Europees Parlement (EP) gewonnen. In 2019 behaalde AKEL evenveel zetels als DISY, maar had zij met 26.98% minder stemmen dan DISY, die 35.65% behaalde. Verder is Cypriotisch politica Stella Kyriakides Eurocommissaris voor Volksgezondheid. 

De officiële taal van de TRNC is Turks. Het is een semi-presidentiële republiek, waarbij de president ook de voorzitter van de Kamer is. De minister-president staat aan het hoofd van de regering en er is een meerpartijenstelsel. Elk jaar krijgt de TRNC zo’n zeshonderd miljoen dollar hulp van Turkije. Sinds 2004 heeft de Turks-Cypriotische gemeenschap een waarnemersstatus binnen de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa, als onderdeel van de Cypriotische delegatie. Het is immers geen erkend land. De Raad van Europa is geen onderdeel van de EU, en richt zich op het bevorderen van mensenrechten en democratie.

Tot 2004 konden de Turks-Cyprioten niet stemmen in de Republiek van Cyprus. Daar kwam verandering in met een uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, waarin deze oordeelde dat de stem van Ibrahim Aziz – een Turks-Cypriotische inwoner – onterecht was ontzegd. Wel blijft het onmogelijk voor Turks-Cyprioten om deel te nemen aan de verkiezingen en is het niet mogelijk voor Turks-Cyprioten die in Noord-Cyprus wonen om te stemmen, ondanks dat zij officieel wel burgers zijn van de Republiek van Cyprus.

Toetreding tot Europese Unie

Op 3 juli 1990 diende de Republiek Cyprus de aanvraag in voor lidmaatschap van de Europese Unie (EU) en begon het toetredingsproces. Er was echter een heikel punt: ze gaven aan dat ze de aanvraag indienden namens het gehele eiland, maar daar moesten de Turks-Cyprioten niets van hebben. Zij stelden dat het Grieks-Cypriotische bestuur het Turkse gedeelte niet vertegenwoordigde. Als het aan de EU ligt is dit echter wel het geval; zij erkenden de claim van de Republiek van Cyprus en de legitimiteit van de Grieks-Cypriotische regering over het gehele eiland. 

Op de achtergrond speelde mee dat er binnen de EU weinig kennis en interesse was aangaande het conflict dat zich op Cyprus had afgespeeld. De blik was vooral gericht op ontwikkelingen in het (voormalig) communistische Oost-Europa. EU-lid Griekenland was degene die de toetreding van het eiland op de agenda zette. Zij steunde al vanaf het begin van het conflict de Grieks-Cypriotische regering en hoopte dat toetreding tot de EU zou leiden tot het einde van dit conflict – in het voordeel van de Grieks-Cyprioten. Dat sentiment deelde de EU, die als voorwaarde voor toetreding stelde dat het conflict beëindigd moest worden. Dit is echter tot op de dag van vandaag niet gebeurd. Omdat Cyprus verder aan alle Kopenhagen-criteria voldeed kon het land in 2004 desondanks officieel toetreden. 

Het conflict speelt nog steeds een rol, maar dan in de toetredingsprocedure van Turkije. De EU stelt nu namelijk de voorwaarde dat een oplossing van het Cypriotische conflict nodig is voor een eventuele toetreding. Aan de andere kant stelde Turkse premier Erdogan dat Turkije niet deelneemt aan EU-toetredingsonderhandelingen zolang de EU de TNRC niet erkent. Reden daarvoor zou zijn dat de kwestie nog steeds van groot nationaal belang is. Maar waarom kan de situatie op Cyprus voor Turkije als nationaal belang worden bestempeld? Dat kan deels verklaard worden door het verwantschap tussen Turkije en de Turks-Cypriotische gemeenschappen. Andere belangen spelen echter ook een rol.

Een van die belangen betreft niet de verdeling op het eiland zelf, maar de oceaanbodem daaromheen. Een exclusieve economische zone (EEZ) is de strook tot 370 kilometer voor de kust van een land waarbinnen het land bepaalde rechten heeft, zoals het recht op exploitatie van grondstoffen die daar in de bodem zitten. Onder de zeebodem van Cyprus blijken grote gasvelden te liggen, zo werd in 2011 bekend. Volgens het VN-zeeverdrag zijn de wateren rondom Cyprus onderverdeeld in zones van Griekenland, Turkije en de Republiek van Cyprus. Daar kan de TRNC zich niet in vinden; die meent dat ook zij aanspraak kan maken op een deel van de wateren en zodoende ook op de gasvelden. De  EU was ook verheugd met het nieuws, omdat zij zo onafhankelijker kan worden van Russisch gas en vervuilende energiebronnen zoals steenkool. Inmiddels is Turkije begonnen met boringen rond het eiland. Hetzelfde geldt voor de Republiek Cyprus, met steun van de EU. Hierover lopen de spanningen weer op. De EU heeft sancties uitgevaardigd tegen Turkije wegens hun boringen in de Cypriotische zone, maar met weinig resultaat.

Gas- en olieplatform bij de kust van Cyprus

Verkiezingen Europees Parlement

Het Europees Parlement heeft zes Cypriotische leden. Uit cijfers blijkt dat tijdens de laatste EP verkiezingen in 2019 circa 45% van de stemgerechtigden in Cyprus kwam stemmen, tegen een EU-gemiddelde van 51%. Een uitschieter in opkomst was 2004 met 72,50%; toen konden Cyprioten voor het eerst op leden van het EP stemmen. De genderverdeling van de gekozen Europarlementariërs in 2019 springt in het oog. De gemiddelde verdeling in de EU dat jaar was 59% man tegenover 41% vrouw, maar voor Cyprus was het 100% man. Het hele overzicht van de verkiezingen van 2019 vind je hieronder:

Uit de Spring Eurobarometer van 2023 blijkt dat ongeveer de helft van de Cyprioten geïnteresseerd is in de aanstaande parlementsverkiezingen. Cyprioten zijn bovengemiddeld tevreden over vrije en eerlijke verkiezingen en de vrijheid van meningsuiting. Een groot deel van de Cyprioten geeft aan dat ze menen dat acties van de EU een grote impact hebben op hun leven – 87% tegenover een EU-gemiddelde van 71%. Over het migratiebeleid van de EU is een groot deel – 72% – ontevreden, tegenover een EU-gemiddelde van 50%. Onderwerpen die volgens de Cyprioten vooral moeten worden aangepakt zijn armoede en sociale uitsluiting, publieke gezondheid en migratie en asiel, maar ook het stimuleren van de economie en het creëren van nieuwe banen. Deze onderwerpen houden de Cyprioten waarschijnlijk in hun achterhoofd wanneer ze in juni naar de stembus gaan.

Corruptie 

Tevredenheid onder de bevolking over de aanpak van corruptie is laag. Volgens de Spring Eurobarometer is 94% van mening dat corruptie wijdverspreid is in het land, tegenover een Europees gemiddelde van 68%. Dit werd vooral aangezwengeld door de verstrekking van  EU-burgerschap middels zogenaamde ‘gouden paspoorten’ aan vermogende niet-EU-burgers, waarvan een groot deel Russisch is. Dit wordt ook aangehaald in een rapport van de Raad van Europa dat corruptie in Cyprus behandelt. Het rapport focust op corruptie onder personen met hoge uitvoerende functies en ambtenaren belast met rechtshandhaving. Er wordt in het rapport onder meer gepleit voor een verbetering van toerekenbaarheid en verantwoordelijkheid binnen de overheid, om zo ongepaste beïnvloeding  te beperken.

Ook ‘Cyprus Confidential’, een onderzoek naar meer dan 3.6 miljoen gelekte documenten van zes financiële dienstverleners, leidde tot ophef. Het onderzoek werd geleid door onder meer het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) en onthulde dat 67 van de 105 Russische miljardairs op de Forbes World’s Billionaires List van 2023 gebruik maakten van financiële dienstverlening op Cyprus om hun vermogen te verbergen en deze zo buiten het bereik van westerse sancties te houden. Dit leidde tot veel kritiek in het EP, waar zelfs sancties jegens Cyprus geopperd werden. Europarlementariër Sophie in ‘t Veld bekritiseerde dat de wandaden aan het licht werden gebracht door journalisten en niet door de autoriteiten en noemde de EU een ‘gangsters’ paradise’.

Al met al heeft Cyprus een rumoerige geschiedenis, waarvan de gevolgen nog steeds merkbaar zijn. In een klimaat gekenmerkt door politieke spanning zullen de Grieks-Cyprioten in juni naar de stembus gaan. Oplossing van de politieke verdeeldheid staat nog steeds hoog op de agenda in Cyprus en speelt ook binnen de EU nog een rol. Helaas heeft de betrokkenheid van de EU nog niet geleid tot een oplossing, zoals menigeen bij de toetreding van Cyprus nog hoopte.

Julia studeert Notarieel Recht aan de Universiteit Utrecht. Daarnaast volgt ze de opleiding Liberal Arts and Sciences, met een hoofdrichting in Internationale betrekkingen in historisch perspectief.

Beelden: Shutterstock