De politieke fracties van in het Europees Parlement in vogelvlucht.

Als je denkt aan de politiek van de Europese Unie (EU) zal een van de eerste dingen waarschijnlijk zijn dat het allemaal best wel ingewikkeld is. In dit artikel heb je al alles kunnen lezen over Europese politieke partijen en hoe die verschillen van nationale partijen, maar daarmee is de puzzel nog niet compleet. Een belangrijk onderdeel van de politiekvoering in het Europees Parlement zijn namelijk de fracties, die je ongetwijfeld voorbij zal zien komen in de periode voordat we in juni naar de stembus mogen. In dit artikel lees je alles over wat fracties precies zijn, wat ze doen en welke er zijn.

Politieke fracties in het kort

Er zijn op dit moment zeven politieke fracties in het Europees Parlement die allemaal hun eigen voorzitters en vicevoorzitters mogen kiezen. Deze fractievoorzitters en de voorzitter van het Europees Parlement, op dit moment Roberta Metsola, vormen samen de Conferentie van Voorzitters, waar onder andere bepaald wordt wat er tijdens de plenaire vergaderingen wordt besproken.

Meer dan tweehonderd nationale politieke partijen worden vertegenwoordigd in het Europees Parlement, verdeeld over fracties die gevormd zijn op basis van politieke ideologie. Dit wordt gedaan omdat leden van het Parlement niet de belangen dienen van het land waar ze vandaan komen, maar de hele bevolking van de EU. Een Europarlementariër uit Nederland vertegenwoordigd dus niet alleen de Nederlandse bevolking, maar bijvoorbeeld ook die van Spanje, ondanks dat Spanjaarden niet op deze parlementariër konden stemmen. De indeling op basis van politieke ideologie bestaat al sinds de oprichting van de Algemene Vergadering van de Europese Gemeenschap van Kolen en Staal in 1953. Ook toen werd er geen onderscheid gemaakt op basis van nationaliteit, maar op politieke voorkeuren. 

Een fractie is een politiek samenwerkingsverband tussen Parlementsleden die dezelfde politieke overtuigingen hebben. Deze gedeelde politieke identiteit is vaak vrij algemeen en breed. Zo behoren de VVD en D66 tot dezelfde Europese fractie, terwijl ze in de Nederlandse politiek vrij sterk van elkaar verschillen. Tijdens vergaderingen van het Parlement zitten fractieleden bij elkaar in verschillende zones met aan de linkerkant van de vergaderzaal de meest linkse fractie genaamd Europees Unitair Links/Noords Groen Links en de meest rechtse fractie, Identiteit en Democratie, aan de rechterkant. Ook aan de zaalindeling kan je dus zien waar een partij zich ongeveer bevindt op het politieke spectrum.

Zaalindeling Europees Parlement (bron: website Europees Parlement)

Na de verkiezingen kiezen de meeste Europarlementariërs ervoor om zich bij een fractie te voegen of om een nieuwe fractie te vormen. Een officiële politieke fractie moet minstens 23 leden hebben uit een kwart van alle lidstaten. In de praktijk moet een fractie leden hebben uit zeven verschillende landen. Om een nieuwe fractie op te richten moet er een aankondiging gestuurd worden naar de voorzitter van het Parlement met daarin de naam van de fractie, de leden en wie de voorzitter wordt.

De voornaamste rol van fracties is een gezamenlijk standpunt vormen over kwesties die behandeld worden in plenaire vergaderingen, om zo de belangen van hun achterban te vertegenwoordigen. Voordat er stemmingen plaatsvinden in de plenaire vergaderingen, worden de verslagen van de parlementaire commissies doorgenomen door de fracties en dienen ze, indien nodig, aanpassingen in. Daarnaast wordt het standpunt van de fractie besproken en vastgesteld, maar leden zijn niet verplicht om te stemmen of om het standpunt van de fractie te volgen.

Een rondje langs alle fracties

Door de jaren heen is het aantal fracties in het Europees Parlement weleens veranderd. Soms komt er een bij, of vindt er een fusie plaats tussen twee fracties. Op dit moment zijn er zeven fracties, verdeeld over 705 zetels. Hieronder vind je alle fracties, op volgorde van aantal behaalde zetels tijdens de vorige verkiezingen, met alle belangrijke punten die je over de fracties moet weten.

De Europese Volkspartij (EPV)

De fractie van de Europese Volkspartij is een centrumrechtse fractie waarin vooral partijen vertegenwoordigd zijn met een christendemocratische ideologie. De EVP is sinds de verkiezingen van 1999 altijd de grootste fractie geweest binnen het Europees Parlement en behaalde in 2019 176 zetels met leden uit alle lidstaten behalve Estland. Naast dat het de grootste fractie is, is het ook de oudste; de fractie werd al in 1953 opgericht onder de naam ‘Christendemocratische Fractie’. In 1979 kreeg de fractie zijn huidige naam. Momenteel is de Duitse Manfred Weber fractievoorzitter. Namens Nederland maken het CDA en de ChristenUnie deel uit van de EVP. Op 3 maart 2021 stapte Fidesz, de politieke partij van de Hongaarse president Viktor Orbán, uit de fractie na onenigheid over de koers van de fractie.

De EVP is sterk pro-Europees en daarmee voorstander van verdere integratie. De fractie staat voor het hebben van een gemeenschappelijke markt die concurrerend optreedt op het internationale toneel en tegelijkertijd het welzijn van mensen wereldwijd bevordert. Er wordt veel waarde gehecht aan duurzame ontwikkeling en de Europese democratie, waarin de burger centraal staat.

Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (S&D)

De Europese socialisten zijn vertegenwoordigd in de centrumlinkse Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten. Hoewel de fractie lange tijd de grootste was met op het hoogtepunt 233 zetels in 1999, is de koppositie nu overgenomen door de EVP. Desondanks is de S&D met 144 leden uit alle lidstaten, behalve Tsjechië en Ierland, nog steeds de op één na grootste fractie in het Parlement. Daarnaast is de S&D ook de op één na oudste fractie; het bestaat namelijk al sinds 1953 een sociaaldemocratische fractie. Namens Nederland is de PvdA onderdeel van de S&D. De Spaanse Iratxe García Pérez is momenteel voorzitter van de S&D.

Veel ideeën van de S&D fractie zijn niet heel verrassend als je een beetje bekend bent met de algemene standpunten van veel sociaaldemocratische partijen. Aandacht wordt veelal geschonken aan een inclusieve Europese samenleving op basis van gelijkheid, solidariteit en rechtvaardigheid. Daarnaast staan het verbeteren van leef- en werkomstandigheden en zorgen voor meer werkgelegenheid centraal. 

Renew Europe

Renew Europe, RENEW in het kort, is een nieuwe fractie die de liberale en liberaal-democratische partijen in de EU samenbrengt. Tot 2004 waren de liberaal-democraten verenigd in de fractie Europese Liberale en Democratische Partij (ELDR). Deze fractie ging in november 2010 op in de Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa (ALDE). Op 12 juni 2019 werd de naam gewijzigd naar Renew Europe. Met 102 parlementariërs uit 24 landen is RENEW de derde fractie in het Parlement. Je vindt er de Nederlandse partijen VVD en D66 terug. De voorzitter van RENEW is de Franse Valérie Hayer, die is verkozen op 25 januari 2024.

Kernwaarden van de Renew Europe fractie zijn democratie, duurzaamheid en welvaart. De nadruk ligt op het voeren van Europese politiek waarbij zaken zoals persoonlijke vrijheden, vrij ondernemerschap en sociale solidariteit centraal staan. Daarnaast steunt RENEW de hervorming van de verschillende instituties van de EU om de Europese politiek transparanter te maken. 

De Groenen/Vrije Europese Alliantie (Groenen/EVA)

Zoals de naam al zegt is deze fractie een fusie tussen twee partijen, de Europese Groenen en de Vrije Europese Alliantie. De Groenen/EVA vertegenwoordigt vooral partijen die zich richten op de regionale belangen, denk hierbij aan Catalaanse partijen, Plaid Cymru uit Wales of de Fryske Nasjonale Partij. De fractie bestaat sinds 1999 en is met 71 parlementariërs uit zeventien landen en drie regio’s de vierde fractie in het Europees Parlement. Namens Nederland vind je hier vertegenwoordigers van GroenLinks, waaronder de vicevoorzitter; Bas Eickhout. De Duitse Ska Keller en de Belgische Philippe Lamberts zijn samen voorzitter van de Groenen/EVA.

Binnen de fractie van de Groenen/EVA staan mensenrechten en milieu centraal, in feite dus voor elke partij één hoofdstandpunt. In de praktijk uit zich dit in een combinatie van aandacht voor milieu en sociale rechtvaardigheid waarbij klimaatverandering wordt aangepakt door meer groene energie en tegelijkertijd de mensenrechten van iedereen worden gegarandeerd.

Europese Conservatieven en Hervormers (ECH)

Zoals de naam al verklapt, bestaat de fractie van de Europese Conservatieven en Hervormers uit conservatieve politieke partijen. De fractie splitste zich in 2009 af van de EVP onder leiding van de Britse oud-premier David Cameron. Tijdens de verkiezingen van 2019 heeft de fractie 64 zetels gewonnen, die voor een groot deel bezet worden door leden van de Poolse partij Recht en Rechtvaardigheid. Hiermee is de ECH de vijfde fractie in het Parlement. De fractie heeft twee voorzitters; de Poolse Ryszard Legutko en de Italiaanse Nicola Procaccini. Namens Nederland vinden we hier partijen als JA21 en de SGP. Aanvankelijk was ook de ChristenUnie aangesloten bij de ECH, maar die vertrok in 2019 naar de EVP.

De ECH fractie is over het algemeen centrumrechts. De achterban bestaat uit een combinatie van sociaal conservatieven en voorstanders van economisch liberalisme. De ECH is kritisch als het gaat om Europese samenwerking, maar is niet uitgesproken eurosceptisch. De nadruk ligt met name op een streven naar economische samenwerking en vrije handel, maar het beperken van samenwerking op andere gebieden. Je zou dus kunnen zeggen dat de fractie, in zekere mate, een EU wil die meer lijkt op zijn voorganger; de Europese Economische Gemeenschap.

Identiteit & Democratie (I&D)

Identiteit en Democratie is de jongste fractie in het Parlement. I&D werd in juni 2019 opgericht als opvolger van Europa van Naties en Vrijheid, die in 2015 is ontstaan. De fractie werd opgericht door de Deense Volkspartij, de Finnenpartij, de Duitse AfD en de Italiaanse Lega. Later sloten ook andere partijen zich aan, waaronder het Belgische Vlaams Belang, Rassemblement National uit Frankrijk en de Nederlandse PVV. De fractie heeft op dit moment 64 zetels, die voor het grootste deel bezet worden door leden van de Lega en Rassemblement National, en is daarmee de zesde fractie in het Parlement. De Italiaan Marco Zanni is de huidige fractievoorzitter.

De I&D fractie staat bekend als eurokritisch en bestaat uit nationalistische, (extreem)rechtse partijen die aanvankelijk lid waren van de conservatieve ECH. Centraal staat het behouden van nationale soevereiniteit van alle lidstaten en het tegengaan van verdere integratie door het aantal bevoegdheden van de EU te beperken. Daarnaast is de fractie voorstander van een strenger migratiebeleid en het beëindigen van de toetredingsonderhandeling met Turkije.

Europees Unitair Links/Noords Groen Links (GUE/NGL)

Uiteindelijk komen we, met 38 zetels, aan bij de kleinste fractie van het Parlement; Europees Unitair Links/Noords Groen Links. Deze linkse tot extreemlinkse fractie bestaat vooral uit partijen met een socialistische en soms zelfs communistische achtergrond. Europees Unitair Links ontstond in 1989. Na de uitbreiding van de EU werden in 1998 linkse partijen uit Zweden en Denemarken toegevoegd en kreeg de fractie de naam die we nu kennen. De voorzitters van de fractie zijn de Franse Manon Aubry en de Duitse Martin Schirdewan. Namens Nederland vind je hier de Partij voor de Dieren en de SP, hoewel die laatstgenoemde partij tijdens de afgelopen verkiezingen geen zetel heeft gekregen.

De GUE/NGL fractie heeft eurosceptische karaktereigenschappen, maar niet de op manier van de I&D fractie. Het scepticisme uit zich meer in een antikapitalistisch perspectief in plaats van een streven naar meer nationale soevereiniteit. De fractie is dus wel een voorstander van verdere Europese integratie, maar is tegen het huidige neoliberale karakter van de EU. Het streven van GUE/NGL is om de samenwerking tussen sterkere en zwakkere lidstaten te bevorderen. Daarnaast moet er meer aandacht worden besteed aan het milieu.

Niet-ingeschrevenen 

Niet alle Europarlementariërs zijn lid van een fractie. Deze leden worden ook wel niet-ingeschrevenen genoemd. Op dit moment zijn er 46 niet-ingeschrevenen met een grote diversiteit aan politieke achtergronden. Zo zijn er leden van de populistische Italiaanse Vijfsterrenbeweging en de Griekse Communistische Partij.  

Net als alle andere Europarlementariërs die wel tot een fractie behoren, mogen niet-ingeschrevenen moties indienen, vragen stellen en een stemverklaring afleggen. Er zijn echter ook verschillen tussen niet-ingeschrevenen en fractieleden. Niet-ingeschrevenen mogen  bijvoorbeeld aanwezig zijn bij de Conferentie van Voorzitters, maar ze hebben hier geen stemrecht. Daarnaast is het voor niet-ingeschrevenen veel moeilijker om initiatieven te nemen waar een minimum aantal leden voor nodig is.

Verwachtingen voor de verkiezingen

Hoewel het nog even duurt voordat we naar de stembus gaan om te stemmen voor de Parlementsverkiezingen, worden er al volop voorspellingen gedaan. In lijn met de bredere trend, is de verwachting dat (extreem)rechtse en populistische partijen het goed zullen doen bij verkiezingen voor het Europees Parlement, net als bij veel nationale verkiezingen die de afgelopen jaren zijn gehouden. Dit zal waarschijnlijk betekenen dat de I&D fractie een stuk groter zal worden. Dit hangt samen met een verlies aan zetels voor de linkse fracties GUE/NGL en Groenen/EVA. Tegelijkertijd is de verwachting dat de EVP traditiegetrouw weer de grootste wordt. Dit zijn echter nog allemaal voorspellingen, voor de echte uitslag moeten we nog even geduld hebben.

Sabine Herder heeft een master Crisis and Security Management aan Universiteit Leiden en doet nu de master European Policy aan de Universiteit van Amsterdam. Hiervoor heeft ze een bachelor Liberal Arts and Sciences gedaan met een hoofdrichting in Internationale Betrekkingen.

Header beeld: Shutterstock

In-text beeld: website Europees Parlement