De huidige koers behouden of een andere weg inslaan?

Roemenië, het land van Transsylvanië en Dracula. Het geboorteland van Francesco Illy, de uitvinder van de espressomachine, en Nadia Comăneci, de eerste turnster ooit die een perfecte 10 scoorde op de Olympische Spelen van 1976. Waar je in de hoofdstad Boekarest het zwaarste gebouw ter wereld vindt van maar liefst vier miljoen ton, namelijk het Parlementair Paleis. Het land met de eerste stad in Europa die verlicht werd door elektrische straatlantaarns en tevens het land waar maar liefst zesduizend bruine beren leven van de totale 200.000 wereldwijd. 

Roemenië in het kort

De naam Roemenië komt van het Latijnse woord “Romanus”, wat betekent: “burger van het Romeinse Rijk”. Het Zuidoost-Europese land werd in 1944 bezet door troepen van het leger van de Sovjet-Unie en werd een satellietstaat van de Sovjet-Unie van 1948 tot 1989, totdat het regime van de Roemeense leider Nicolae Ceaușescu omver werd geworpen. De eerste vrije verkiezingen volgden een jaar later – in 1990. In 2004 werd het land lid van de NAVO en in 2007 volgde ook lidmaatschap van de Europese Unie (EU). Op 31 maart 2024 treedt Roemenië daarnaast toe tot het Schengengebied, waardoor naar het buitenland reizen nog makkelijker wordt voor de Roemeense bevolking. 

Op het moment dat Roemenië lid werd van de EU in 2007, was het land eigenlijk nog niet helemaal klaar om toe te treden, omdat het land nog achterliep op het gebied van hervorming van de rechtsstaat en de bestrijding van corruptie. Om die reden werd Roemenië na toetreding gecontroleerd door het Mechanisme voor Samenwerking en Toetsing (CVM) om de achterstand op de rest van de EU te overbruggen. In september 2023 besloot de Europese Commissie om het CVM af te sluiten, omdat zij meenden dat Roemenië aan alle verplichtingen voldaan heeft.

Op dit moment zijn er 33 leden die Roemenië vertegenwoordigen in het Europees Parlement. In de Europese Commissie vinden we Adina-Ioana Vălean, die Eurocommissaris van Transport is namens Roemenië. Geen verkeerde keuze als je je bedenkt dat Roemenië op plek 15 staat in het lijstje met landen met het meest uitgebreide spoorwegnet ter wereld. 

Op dit moment wonen er ruim 19 miljoen mensen in Roemenië en het bevolkingsaantal neemt sterk af. Meer dan vijf miljoen Roemenen hebben hun thuisland verlaten sinds de val van het communistische regime in 1989. Het lidmaatschap van de EU heeft dit proces alleen maar versterkt, met als gevolg dat er in sommige sectoren een ernstig tekort aan arbeid is ontstaan. Met de toetreding tot Schengen wordt het nog makkelijker om naar andere landen te reizen, met als risico dat meer Roemenen vertrekken uit hun thuisland.

De nationale politiek van Roemenië

Roemenië is een semi-presidentiële republiek met een regeringsleider – de premier – en een staatshoofd – de president. De Roemeense regering bestaat uit een minister-president, een rol die op dit moment vervuld wordt door Ion-Marcel Ciolacu, en zijn ministers. De President heeft volgens de Roemeense grondwet een meer symbolische rol, is verantwoordelijk voor het buitenlandbeleid, keurt wetsvoorstellen van het Parlement goed en nomineert de minister-president. Momenteel vervult Klaus Iohannis, die zich ook heeft gemeld als kandidaat om NAVO-chef te worden, de rol van President.

Het parlementair paleis in Boekarest

Roemenië heeft een democratisch meerpartijenstelsel, waarbij de regering en de twee kamers van het parlement de wetgevende macht hebben. Het Parlamentul României bestaat uit de Senaat en de Kamer van Afgevaardigden. Leden worden elke vier jaar gekozen volgens een evenredig kiesstelsel. Er zijn in totaal 466 zetels – 136 Senatoren en 330 Afgevaardigden.

Het land is verdeeld in 41 districten en de gemeente Boekarest. Elk district wordt bestuurd door een districtsraad, die verantwoordelijk is voor lokale aangelegenheden. Daarnaast is er een prefect – een bestuurder –  die verantwoordelijk is voor het uitvoeren van nationale politiek op districtsniveau. 

De huidige regering van Roemenië wordt geleid door een coalitie bestaande uit de Partidul Social Democrat (PSD) en de Partidul Naţional Liberal (PNL). Er zijn veel spanningen binnen de coalitie door tegenstrijdige beleidsdoelstellingen. De socialistische PSD wil graag hogere belasting heffen op de private sector, terwijl de PNL hier juist op tegen is aangezien dit zou leiden tot minder investeringen in het land – en dus in de economische ontwikkeling van Roemenië. 

2024: het jaar van verkiezingen

2024 belooft een druk jaar te worden voor de Roemenen, met maar liefst vier verschillende verkiezingen. Het verkiezingsjaar wordt afgetrapt met de Europese Parlementsverkiezingen op 9 juni, gevolgd door de lokale verkiezingen. Alsof dat nog niet genoeg is, vinden aan het einde van het jaar ook de presidentiële en parlementaire verkiezingen plaats. Kijkend naar de politieke verschuivingen in andere landen, waaronder Zweden, Italië, Slowakije en Nederland, is het aankomende verkiezingsjaar niet alleen belangrijk voor Roemenië zelf, maar ook voor de EU.

De partijen van de huidige coalitie, de linkse PSD en centrumrechtse PNL, staan met respectievelijk 30% en 19% van de stemmen bovenaan in de peilingen. Zoals in veel EU-landen, is extreemrechts echter ook bezig met een opmars. De PNL is namelijk verwikkeld in een nek-aan-nek race met de ultranationalistische oppositiepartij Alliance for the Unity of Romania, ook wel AUR genoemd, wat de Roemeense afkorting is voor goud. De verwachting is dat, hoewel de AUR significant groter zal worden, de partij niet in staat zal zijn om een coalitie te vormen. Echter, als de nationale verkiezingen van de afgelopen jaren ons iets geleerd hebben, is het dat er nog van alles mogelijk is. 

In december 2020 kreeg de toen nog vrij onbekende AUR in één klap 9% van de stemmen, ondanks dat de partij pas in oktober 2019 was opgericht door voormalig journalist Claudiu Tarziu. Sindsdien groeit de partij gestaag in de peilingen. De groei kan deels verklaard worden door de vele steun die de partij krijgt van de Roemeense diaspora, die voor een groot deel bestaat uit laagopgeleide arbeiders die veel seizoenswerk in het buitenland doen. Voor deze groep is er geen vertegenwoordiging in het politieke systeem van Roemenië, waar al bijna tien jaar dezelfde coalitie aan de macht is. 

De AUR presenteert zichzelf als een partij die staat voor waarden als familie, de natie, geloof en vrijheid. Critici menen echter dat de partij in werkelijkheid een programma heeft waarin er met wantrouwen naar de wetenschap gekeken wordt en waar christelijk fundamentalisme centraal staat. Dit laatste zien we terug in 2018, toen Tarziu een referendum wilde houden over het verbieden van huwelijken tussen mensen van hetzelfde geslacht.

De AUR zet zichzelf neer als een anti-corruptie partij, waarmee veel stemmen binnengehaald worden van burgers die gefrustreerd zijn over de politieke instabiliteit en ineffectiviteit van het land. Dit is geen gek idee, als je bedenkt dat Roemenië een van de slechtst scorende EU-landen is als het gaat om de aanpak van corruptie volgens de corruptie-index. In september van vorig jaar werd Dumitru Buzatu, een lokale leider van de PSD, nog betrapt op het aannemen van smeergeld.

Ongeveer 70% van de Roemenen is ontevreden over de manier waarop het land nu bestuurd wordt. Binnen de huidige coalitie heerst veel onenigheid over de aanpak van economische problemen en wordt er geworsteld om de overheidsfinanciën onder controle te houden. Dit leidt tot afnemend vertrouwen en opent de deur voor alternatieve partijen zoals de AUR.

De ontevredenheid onder de bevolking uitte zich ook in massale protesten in de lente van 2023 toen ruim 150.000 leraren en nog eens 70.000 onderwijsassistenten de straat op gingen om meer salaris te eisen. Hoewel de regering erin slaagde om de eisen van het onderwijspersoneel deels in te willigen, hebben mensen uit de zorg en politie ook protesten georganiseerd uit ontevredenheid over het lage salaris. Het grote probleem voor de Roemeense regering is dat de uitgaven voor de publieke sector veel hoger zijn dan de inkomsten en hogere salarissen dus niet betaald kunnen worden.

De Europese Parlementsverkiezingen van 2019

Tijdens de Europese verkiezingen van 2019 kwam krap de helft van alle stemgerechtigde Roemenen opdagen bij de stembus (51,20%). Dit lijkt niet heel veel, maar is wel meer dan de gemiddelde opkomst van 50,66% in de gehele EU. Wat opvalt is dat het aantal stemmers enorm is toegenomen vergeleken met de verkiezingen van 2014, toen het opkomstpercentage rond de 30% lag. Wat precies de reden voor de flink hogere opkomst is niet helemaal duidelijk, maar mogelijk heeft het te maken met de ontevredenheid die heerste in Roemenië in 2019, waarbij veel stemmers vooral hun stem uitbrengen tegen een specifieke kandidaat of partij, in dit geval met name tegen de PSD.

Over het algemeen richten politieke partijen zich tijdens de verkiezingen voor het Europees Parlement op het voeren van campagne onder de bevolking van hun eigen land. Tijdens de laatste verkiezingen van 2019 speelde Moldavië echter een grote rol voor Roemeense politici. Nu hoor ik je denken – Moldavië is toch geen lid van de EU? Dat klopt, maar in Moldavië wonen meer dan 600.000 Moldaviërs die ook een Roemeens paspoort hebben en dus mogen stemmen tijdens de Europese Parlementsverkiezingen. Als je je bedenkt dat de totale Moldavische bevolking bestaat uit ongeveer drie miljoen mensen, is dat best een flink aandeel. Met name rechtse politieke partijen zetten zich in om stemmen te werven onder de Moldavische Roemenen. De nadruk ligt vooral op de belofte om Moldavië te helpen op weg naar EU-lidmaatschap, of op het promoten van de hereniging van de twee landen. 

Tijdens de afgelopen Europese verkiezingen werd de PNL de grootste, op de voet gevolgd door de PSD en de liberale coalitie van Save Romania Union (USR) en Romania Together. Ondanks dat de sociaaldemocratische PSD nog steeds een mooi zetelaantal heeft verkregen, namelijk acht, betekende dit wel een halvering van het aantal zetels ten opzichte van de verkiezingen van 2014. Veel van die zetels gingen in plaats daarvan naar de USR-coalitie. Het hele overzicht van de verkiezingen van 2019 vind je hieronder:

De aankomende Europese verkiezingen: Wat kunnen we verwachten van Roemenië?

De verwachting is dat de Europese Volkspartij (EVP) veel Roemeense zetels zal verliezen tijdens de verkiezingen voor het Europees Parlement in juni, terwijl de rechtse fractie van de Europese Conservatieven en Hervormers (ECH) juist meer stemmen zal krijgen van de Roemeense stemmers. Volgens de peilingen kan de AUR ervoor zorgen dat zes van de 33 Roemeense zetels in het Europees Parlement naar de ECH gaan. Daarmee zouden het ook meteen de eerste Roemeense zetels voor die fractie zijn.

De AUR is echter niet de enige rechtse partij die deel zal nemen aan de verkiezingen. Drie Roemeense partijen – de USR, Forța Dreptei en de PMP – hebben besloten om samen de United Right Alliance te vormen om zo de strijd aan te gaan met de PSD en de PNL in de Europese verkiezingen. De eerste acht kandidaten op die op de lijst komen zijn al bekend gemaakt met daarop onder andere de voormalig president van de USR Dan Barna en de voormalig minister van volksgezondheid Vlad Voiculescu.

Daarnaast zal huidig Europarlementariër Nicolae Ștefănuță zelfstandig campagne voeren voor de “groene familie in Roemenië”, nadat hij vorig jaar uit de Renew fractie was gestapt was en zich had aangesloten bij de Groenen. Ștefănuță is van mening dat de huidige groene partij in Roemenië, Verzii, niet geloofwaardig is en gewikkeld is in een interne machtsstrijd. Zijn hoop is om meer ruimte voor groene politiek in Roemenië te creëren, een onderdeel wat nu nog vrijwel niet bestaand is. Dit wil hij doen door zich te richten op jeugd en onderwerpen die hen aangaan, waaronder werkloosheid, huisvesting, geestelijke gezondheid en klimaatverandering. 

Wat er in juni, tijdens de Europese Parlementsverkiezingen zal gebeuren, valt nu nog niet te voorspellen. Wat wel duidelijk is, is dat 2024 een belangrijk jaar is voor de toekomst van Roemenië. Met alle verkiezingen die nog op het programma staan, is het mogelijk dat het land een andere weg zal inslaan. Of dit gaat gebeuren zullen we dit jaar gaan zien, als de Roemenen, inclusief degenen die in Moldavië wonen, naar de stembus gaan.

Sabine Herder heeft een master Crisis and Security Management aan Universiteit Leiden en doet nu de master European Policy aan de Universiteit van Amsterdam. Hiervoor heeft ze een bachelor Liberal Arts and Sciences gedaan met een hoofdrichting in Internationale Betrekkingen.

Beelden: Shutterstock