Gaat Slovenië de rechts-populistische trend  in Europa verbreken?

Slovenië: het land van kuuroorden, bergen en een rijke geschiedenis. Waar de Romeinse, Italiaanse, Habsburgse en Joegoslavische culturele kenmerken samenkomen in een relatief klein, maar enorm veelzijdig land. Kortom: Slovenië is zeker the place to be. Sinds 2004 kan Slovenië zich EU-lidstaat noemen, dus is het hoog tijd om wat meer te leren over dit land. In dit landenprofiel lees je daarom over de geschiedenis, geografie, politieke toestand en de rol van het land in het Europese landschap. Potentieel handig in de aanloop naar de Europese verkiezingen, maar laat je vooral ook inspireren voor je aankomende zomervakantie! 

Geschiedenis

Slovenië heeft gedurende de rijke geschiedenis veel verschillende culturele invloeden gekend. Zo is het ontstaan van de hoofdstad Ljubljana te herleiden tot de Romeinse tijd, toen de nederzetting Emona, op dezelfde plek als Ljubljana nu ligt, werd gesticht. De eerste Slovenen vinden we terug in het Vorstendom Karantanië. Dit vorstendom besloeg een gedeelte van Oostenrijk en van het huidige Slovenië. Tijdens de Habsburgse tijd zien we niet alleen de culturele invloed vanuit Oostenrijk-Hongarije, maar ook vanuit Italië. Deze culturele invloed is nog steeds terug te vinden in veel kuststeden in Slovenië, waaronder Portorož (tevens een mooie vakantiebestemming).

Voor veel mensen zal de Sloveense geschiedenis vooral getekend zijn door de Joegoslavische periode. Van 1941 tot 1945, wat in de Joegoslavische periode valt, werd Slovenië opgedeeld door Duitsland en Italië. Tito wist met zijn partizanen het land van de Duits-Italiaanse bezetting te bevrijden. In 1945 werd de Volksrepubliek Slovenië ingelijfd bij de toen Federatieve Volksrepubliek Joegoslavië die vanaf 1963 de Socialistische Federatieve Republiek Joegoslavië zou gaan heten. In 1991 liet Slovenië aan de Joegoslavische regering in Belgrado weten de onafhankelijkheid te willen uitroepen. Als reactie hierop ontstond de Tiendaagse Oorlog (die wordt gezien als onderdeel van de Joegoslavische oorlogen), toen Joegoslavische troepen Slovenië binnenvielen. Uiteindelijk werd op 15 januari 1992 de Sloveense onafhankelijkheid door de Europese Gemeenschap erkend. 

Geografie

Slovenië is ongeveer half zo groot als ons “kleine” kikkerlandje Nederland. Het land deelt grenzen met vier andere landen, namelijk Kroatië, Oostenrijk, Italië en Hongarije. Daarnaast grenst een klein stukje van het land ook aan zee, de Adriatische Zee. Het land heeft namelijk maar liefst 47 kilometer aan kust. De regio waar Slovenië in ligt kan op verschillende manieren worden aangeduid: Midden-Europa, Centraal-Europa, Zuidoost-Europa, maar veruit de meest bekende benaming van de regio is toch wel: de Balkan. Slovenië wordt op de meeste websites die iets vertellen over de Balkan bij de geografische regio gerekend, maar als je kijkt naar een kaart van het Balkanschiereiland is het maar een gedeelte van het land dat daar officieel bij hoort. Toch is het met name te danken aan de Joegoslavische periode dat Slovenië gerekend kan worden tot de Balkan, omdat de rest van de voormalig-Joegoslavische landen er ook onder valt. 

Ondanks dat het “maar” de helft van de oppervlakte van Nederland heeft, kent Slovenië wel veel meer landschappelijke verschillen (take that Nederland). Het land kent meerdere gebergtes. Zo heb je in het noorden de Kamniške Alpen en de Julische Alpen. Onderdeel van de Julische Alpen is tevens de hoogste berg in Slovenië, de Triglav, die 2864 meter hoog is. In het zuiden van het land heb je de Karavanken, de Trnovski gozd en uitlopers van de Oostenrijkse Norische Alpen. Het land staat daarnaast bekend omzijn grotten. Een gedeelte van de grotten vormt zelfs een heel stelsel, waaronder de Grotten van Postojna die bijna twintig kilometer lang zijn! 

Naast de bergen en de grotten staat Slovenië ook bekend om alle wateren die het land rijk is. Behalve de Adriatische kust, zijn ook meren zoals het beroemde Meer van Bled (die met dat kleine eilandje met kerk in het midden), Meer van Bohinj, de Triglav-meren en de Krn-meren ware toeristische trekpleisters. De langste rivier van het land is de Sava. Het land is ook rijk aan zoetwaterbronnen. Deze zoetwaterbronnen hebben het mogelijk gemaakt dat het land een rijke kuuroord-traditie kent, die terug te herleiden is totde Romeinse periode, maar vooral tijdens de Habsburgse tijd en de Joegoslavische tijd enorm tot bloei kwam. 

Demografie en economie

In vergelijking met de andere voormalig-Joegoslavische landen, kent Slovenië de meest homogene gemeenschap. Wel kent het land ook een aantal minderheden, waaronder een Duitstalige gemeenschap, een Italiaanse gemeenschap en een Hongaarse gemeenschap. Naast het Sloveens worden daarom ook de Italiaanse en Hongaarse taal als ambtstaal erkend. Het Duits echter niet. Slovenen zijn ook buiten Slovenië veel te vinden; zo is de Sloveense diaspora met name terug te vinden in Italië, Oostenrijk en Hongarije, maar ook in Noord-Amerika, Zuid-Amerika en Australië. In Slovenië is sinds de zeventiende eeuw het Rooms-Katholieke geloof dominant, maar er is wel een sterke afname in het aantal gelovigen te zien. Naast het Rooms-Katholieke geloof zijn met name het Orthodoxe en het Islamitische geloof aanwezig in het land. Toch is er vooral een stijging in het aantal mensen dat zichzelf aanduidt als atheïstisch. 

Vanaf de toetreding van Slovenië bij de EU in 2004 groeit de economie van het land gestaag (met uitzondering van de crisisjaren 2009, 2012, 2013 en 2020). De productie en export van medicijnen, auto’s en auto-onderdelen zijn belangrijk voor de Sloveense economie. Toch, en het zal je vast niet verbazen, is het vooral de toeristische sector die bijdraagt aan de economie van Slovenië. Hierover kon je vorig jaar een interessant artikel lezen op Shaping Europe. Aangezien de toeristische sector zo belangrijk is voor het land, hebben de coronacrisis en de oorlog in Oekraïne direct een groot effect gehad op de Sloveense economie. Toch is er weer een duidelijke groei van de economie te zien en verwacht het Internationaal Monetair Fonds (IMF) een groei van 3% per jaar tussen 2024 en 2027.

Nationale politiek

Slovenië is sinds de onafhankelijkheid van begin jaren ‘90 een republiek, om precies te zijn een parlementaire republiek. Sinds 2022 is Nataša Pirc Musar de president. De president heeft vrijwel enkel ceremoniële taken en wordt rechtstreeks gekozen voor een periode van vijf jaar. De uitvoerende macht ligt bij het kabinet. Het parlement van Slovenië bestaat uit twee kamers, de Državni Zbor (letterlijk Staatsassemblee) en de Državni Svet (letterlijk Staatsraad). De Državni Zbor is verantwoordelijk voor het behandelen van wetsvoorstellen en heeft een controlerende taak (te vergelijken met de Nederlandse Tweede Kamer). De Državni Svet heeft initiatiefrecht, adviesrecht en eenmalig terugzendrecht. Daarnaast kan het wetgevende referenda uitschrijven. De toetreding tot de EU is bijvoorbeeld eerst door middel van een referendum aan de bevolking voorgelegd. Op 23 maart 2003 kon de Sloveense bevolking namelijk tijdens een dubbel referendum “ja” of “nee” antwoorden op de volgende twee vragen: Stemt u in met het voorstel om de Republiek Slovenië lid te laten worden van de Europese Unie? en Stemt u in met het voorstel om de Republiek Slovenië lid te laten worden van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO)? Op de eerste vraag antwoordde 89,61% met “ja”, op de tweede vraag was “maar” 66,02% positief gestemd over toetreding. 

De Državni Zbor kent negentig leden en wordt iedere vier jaar opnieuw gekozen. Op basis van evenredige vertegenwoordiging worden 88 leden uit acht districten gekozen. De overige twee zetels zijn voorbehouden aan de Hongaarse en Italiaanse minderheid. In 2022 vonden de laatste parlementaire verkiezingen plaats en sloeg Slovenië “linksaf”, toen Robert Golob en zijn partij Gibanje Svoboda (Vrijheidsbeweging) de grootste werden met 41 zetels. De uitslag maakte een einde aan de rechts-conservatieve regering onder leiding van Janez Janša die met zijn partij Slovenska Demokratska Stranka (Sloveense Democratische Partij) sinds 2020 de regering vormde. 

Het huidige parlement bestaat daarnaast uit de Slovenska Demokratska Stranka (27 zetels), Nova Slovenija – Krščanska ljudska stranka (Nieuw Slovenië Christelijke Volkspartij, 8 zetels), de Socialni Demokrati (Sociaaldemocraten, 7 zetels) en Levica (Links, 5 zetels). De huidige coalitie wordt gevormd door Gibanje Svoboda, Socialni Demokrati en Levica. De nederlaag van Janša werd internationaal gezien als een nederlaag voor het rechts populisme in Slovenië, met name door Janša’s alliantie met Donald Trump en Viktor Orbán. 

Slovenië en de EU

Slovenië trad op 1 mei 2004 toe tot de Europese Unie. Dat deed het land samen met Hongarije, Cyprus, Estland, Letland, Litouwen, Malta, Polen, Slowakije en Tsjechië. Deze uitbreiding van de EU wordt als een belangrijke zet gezien in het “ontsplitsen” van het continent Europa. Waar tot de val van de Sovjet-Unie het IJzeren Gordijn de ideologische splitsing van het continent nog heel duidelijk aanduidde, werd met deze uitbreiding extra kracht bijgezet aan het einde van de splitsing van Europa. Sinds 2007 is Slovenië ook lid van de Schengen-zone en heeft het de Euro als betaalmiddel ingevoerd.

De overwinning van Robert Golob en daarmee het veranderen van de Sloveense regering van een rechts-conservatieve naar een linkse regering met een positieve houding jegens de EU, wordt vanzelfsprekend goed ontvangen in de EU. Een opkomst van 70% tijdens deze verkiezingen, vele malen hoger dan de voorgaande, laat zien dat Slovenië namelijk breekt met een trend die in de rest van Europa steeds meer te zien is, namelijk de weg naar rechts(-populisme). In zijn toespraak aan het Europees Parlement in december 2022 benadrukte Golob dan ook de kracht van eenheid en solidariteit in de EU en dat samenwerking enorm belangrijk is, met name bij uitdagingen zoals de energiecrisis en de Russische aanval op Oekraïne. 

In de zomer van 2023 werd Slovenië getroffen door enorme overstromingen. Golob sprak van de ‘Ergste natuurramp in de geschiedenis’ van het land. Met name in het noorden en het midden van het land raakten gebouwen en infrastructuur beschadigd of werden zelfs verwoest. De totale schade zou volgens de Sloveense regering oplopen tot in de miljarden, maar ook de humanitaire schade was enorm. Duizenden mensen raakten alles kwijt, van huis tot haard. In totaal zijn er zeven mensen om het leven gekomen tijdens de overstromingen. Direct na de overstromingen kondigde de EU aan 100 miljoen aan Slovenië toe te kennen, geput uit het Europees Solidariteitsfonds. Verdeeld over 2023 en 2024 zal Slovenië in totaal 400 miljoen ontvangen uit het Solidariteitsfonds. 

Europese Verkiezingen 2019 

In 2019 had Slovenië acht zetels in het Europees Parlement te bekleden. De opkomst tijdens de Europese Parlementsverkiezingen dat jaar was echter laag, namelijk maar 28%. Ondanks dat dit enorm laag is, flink lager dan het Europees gemiddelde (van 50,66%), was die wel hoger dan in 2014 toen maar 24% van de Sloveense bevolking heeft gestemd. 

Vooruitblik 2024

Door het besluit van de Europese Raad om het aantal zetels van het Europees Parlement te verhogen van 705 naar 720 heeft een aantal landen meer zetels te verdelen bij de aankomende verkiezingen. Slovenië is er hier één van en mag ook één zetel bij tellen. Het komt daarmee uit op een totaal van negen zetels. Met de enorme opkomst tijdens de nationale, parlementaire verkiezingen van 2022 en de verschuiving van een rechts-conservatieve regering naar een linkse regering die enorm Europees gezind is, is het interessant om te zien wat dit met de traditioneel lage opkomst van Slovenië bij de Europese Parlementsverkiezingen zal doen. Of de verkiezingsuitslag van 2022 wordt weerspiegeld in de uitslag van de Europese verkiezingen dit jaar is echter nog maar de vraag, aangezien de algemene voorspelling voor de verkiezingen een scherpe afslag naar rechts laat zien.

Beeld: Shutterstock